न्यायकोशः /884
This page has not been fully proofread.
८३०
न्यायकोशः ।
प्रतियोगित्वाधिकरणयत्किंचिञ्यत्त्यनुयोगिकत्वाभावः तदन्यत्वम् (ग०
व्याप्तिनि० कूट० ) । अत्र यत्पदं साध्यतावच्छेदकपरम् । इदं
•व्यापकत्वं तु प्रतियोगिताव्यापकत्वम् इति व्यवयिते । अत्र च वहि
धूमोभयवान्धूमादित्यादौ यदा पर्याप्तिसंबन्धेनोभयत्वस्य साध्यतावच्छेद-
कता विवक्षिता तदाप्यनेन परिष्कारेण व्यापकत्वं निर्वहति इति
विज्ञेयम् । छ । अधिकदेशवृत्तित्वम् । यथा द्रव्यत्वस्य पृथिवीत्वाद्य-
• पेक्षया व्यापकत्वम् (परत्वम् ) ( मु० १ पृ ३७) । २ स्वरूपतः
सर्वदेशसंबद्धत्वम् । यथा सामान्यस्य व्यापकत्वम् ( वै० उ० १/२/३
पृ० ५३ ) । ३ क्वचित् परममहत्परिमाणयोगः । यथा आकाशा
•र्व्यापकत्वम् (वै० उ० ७११।२२) । ४ आधेयत्वम् (वृत्तित्वम्) /
• यथा शरीव्यापकं स्पर्शग्राहकं त्वगिन्द्रियम् इत्यादौ । ५ तान्त्रिकस्तु
सर्वाङ्गसंबन्धित्वम् । यथा अङ्गुलिव्यापकन्यासौ (तन्त्रसा०
:)
न्यासविशेषे व्यापकत्वम् इत्याहुः ( वाच० ) । ६ आच्छादकत्वम् इति
काव्यज्ञा आहुः ।
इत्यादौ
व्यापार:
( २ ) । यथा लौकिक प्रत्यक्षे इन्द्रियस्येन्द्रियार्थसंनिकर्षष व्यापारः /
-१ यं जनयित्वैव यस्य यज्जनकत्वम् स तच्यापारः ( त० प्र०
• तथा हि संनिकर्ष जनयित्वैवेन्द्रियस्य प्रत्यक्षजनकत्वम् इति प्रत्यक्षे संनि
• कर्ष इन्द्रियस्य व्यापारः । व्यापारत्वं च द्रव्यान्यत्वे सति भावत्वे सति
दी० ) ( सि० च० ) ( त० को० ) । करणजन्यत्वे सति करणज-
तज्जन्यत्वे च सति तज्जन्यजनकत्वम् ( न्या० म० १ पृ० २ ) ( त०,
न्यफलजनकत्वम् इत्यर्थः ( म० प्र० १ पृ० ५ ) । शिवादित्य मिश्राल
•व्यापारत्व मखण्डोपाधिः इत्याहुः ( न्या० म० १ पृ० २ ) । संनिकर्ष /
षटुं च इन्द्रियेण जन्यते इन्द्रियजन्यं प्रत्यक्षं जनयति च इति व्यापारक/
मर्शादिर्व्यापारः । यथा वा कुठारेण दारु छिनत्ति इत्यादौ छिदाकरण
क्षणांक्रान्तं भवति इति विज्ञेयम् । अनुमित्यादौ तु व्याप्तिज्ञानस्य परा
परशोरुसंयोगो व्यापारः ( प्र० प्र० ) । तथा हि परश्वात्मकेन
करणेन जन्यः तेनैव जन्यायाः फलीभूत
क
यामा जन-
न्यायकोशः ।
प्रतियोगित्वाधिकरणयत्किंचिञ्यत्त्यनुयोगिकत्वाभावः तदन्यत्वम् (ग०
व्याप्तिनि० कूट० ) । अत्र यत्पदं साध्यतावच्छेदकपरम् । इदं
•व्यापकत्वं तु प्रतियोगिताव्यापकत्वम् इति व्यवयिते । अत्र च वहि
धूमोभयवान्धूमादित्यादौ यदा पर्याप्तिसंबन्धेनोभयत्वस्य साध्यतावच्छेद-
कता विवक्षिता तदाप्यनेन परिष्कारेण व्यापकत्वं निर्वहति इति
विज्ञेयम् । छ । अधिकदेशवृत्तित्वम् । यथा द्रव्यत्वस्य पृथिवीत्वाद्य-
• पेक्षया व्यापकत्वम् (परत्वम् ) ( मु० १ पृ ३७) । २ स्वरूपतः
सर्वदेशसंबद्धत्वम् । यथा सामान्यस्य व्यापकत्वम् ( वै० उ० १/२/३
पृ० ५३ ) । ३ क्वचित् परममहत्परिमाणयोगः । यथा आकाशा
•र्व्यापकत्वम् (वै० उ० ७११।२२) । ४ आधेयत्वम् (वृत्तित्वम्) /
• यथा शरीव्यापकं स्पर्शग्राहकं त्वगिन्द्रियम् इत्यादौ । ५ तान्त्रिकस्तु
सर्वाङ्गसंबन्धित्वम् । यथा अङ्गुलिव्यापकन्यासौ (तन्त्रसा०
:)
न्यासविशेषे व्यापकत्वम् इत्याहुः ( वाच० ) । ६ आच्छादकत्वम् इति
काव्यज्ञा आहुः ।
इत्यादौ
व्यापार:
( २ ) । यथा लौकिक प्रत्यक्षे इन्द्रियस्येन्द्रियार्थसंनिकर्षष व्यापारः /
-१ यं जनयित्वैव यस्य यज्जनकत्वम् स तच्यापारः ( त० प्र०
• तथा हि संनिकर्ष जनयित्वैवेन्द्रियस्य प्रत्यक्षजनकत्वम् इति प्रत्यक्षे संनि
• कर्ष इन्द्रियस्य व्यापारः । व्यापारत्वं च द्रव्यान्यत्वे सति भावत्वे सति
दी० ) ( सि० च० ) ( त० को० ) । करणजन्यत्वे सति करणज-
तज्जन्यत्वे च सति तज्जन्यजनकत्वम् ( न्या० म० १ पृ० २ ) ( त०,
न्यफलजनकत्वम् इत्यर्थः ( म० प्र० १ पृ० ५ ) । शिवादित्य मिश्राल
•व्यापारत्व मखण्डोपाधिः इत्याहुः ( न्या० म० १ पृ० २ ) । संनिकर्ष /
षटुं च इन्द्रियेण जन्यते इन्द्रियजन्यं प्रत्यक्षं जनयति च इति व्यापारक/
मर्शादिर्व्यापारः । यथा वा कुठारेण दारु छिनत्ति इत्यादौ छिदाकरण
क्षणांक्रान्तं भवति इति विज्ञेयम् । अनुमित्यादौ तु व्याप्तिज्ञानस्य परा
परशोरुसंयोगो व्यापारः ( प्र० प्र० ) । तथा हि परश्वात्मकेन
करणेन जन्यः तेनैव जन्यायाः फलीभूत
क
यामा जन-