न्यायकोशः /854

जीविका वृत्तिः इत्याहुः । ब्रह्मवृत्तिं हरेत्तु यः । स
पृ० ८-९) इति । १० व्यवहारशास्त्रज्ञास्तु
वृत्तिहरणे निन्दा दृश्यते खदत्तां परदत्तां वा
कृतघ्न इति ज्ञेयः फलं तच्छृणु भूमिप ॥ यावन्तो रेणवः सिक्ता विप्राणां
नेत्रबिन्दुभिः । तावद्वर्षसहस्रं च वृतपाके स तिष्ठति ॥ ( ब्रह्मवै० म०
अ० ४९ ) इत्यादि । ११ स्थितिः । १२ विवरणं चेति काव्यज्ञा आहुः ।
१३ पञ्चमललघुकरणार्थं मानामानविरोधिनोन्नार्जनोपाया वृत्तयो भैक्ष्यो-
सृष्टयथा लब्धाभिधाः ( सर्व० सं० पृ० १६४ नकु० ) इति ।

<वृत्तिनियामकसंबन्धः - >
( संबन्धः ) अविशिष्टव्यावृत्त विशिष्टधीनियामक
संबन्ध: ( चि० खण्ड० १ समवायवादः पृ० ६५२ ) । आधारत्वा-
भूतलयोः संयोगो वृत्तिनियामकः । यथा वा गुणक्रिया जातिविशिष्टबुद्धौ
धेयत्वान्यतरावच्छेदकः इति यावत् । यथा घटवद्भूतलम् इत्यादौ घट-
विषयीभूतः समवायो वृत्तिनियामकः ( चि० १ पृ० ६५१ ) ।
नियामक संबन्धाश्च संयोगसमवायस्वरूपकालिक दैशिक विशेषणतादयः ।
एतद्ध्यतिरिक्तास्तु वृत्त्यनियामका बोध्याः । ते च गगनादिसंयोगाङ्गुलि
यसंयोग कुण्डबदर संयोग विषयत्व विषयित्वानुयोगित्व प्रतियोगित्वरू
नियामक संबन्धस्याप्यभावप्रतियोगितावच्छेदकत्वं स्वीकुर्वन्ति । तथा
निरूप्यत्वतादात्म्यादयोनन्ता एव । अत्रेदं बोध्यम् । प्राचीनाः वृत्य-
धनेन कुलमित्यादौ कुले धनस्य हेतुत्वम् । विप्राय गां ददातीत्यादौ गव
द्विजस्य संप्रदानत्वम् । वृक्षात्पर्ण पततीत्यादौ पतने वृक्षस्यापादानत्वम् /
वह्निमान् धूमादित्यादौ घूमेन वहिरित्यादौ वा वही धूमस्य ज्ञापकत्वम् ।
चैत्रस्य धनमित्यादौ धने चैत्रस्य स्वामित्वम् । भूतले घट इत्यादौ
द्वृत्तिनियामकत्वमावश्यकम् । न हि कुलादिनिरूपितं हेतुत्वादिकमेव
भूतलस्याधिकरणत्वम् । इत्यादिप्रतीत्या निरूपकत्वस्यापि संबन्धस्य कवि
धनादिनिष्ठत्वेन तासु भासते । धनादिनिष्ठहेतुत्वादेः संबन्धविशेषेण
निरूपकत्वादिना कुलादिवृत्तिताया अप्यनुभावकत्वात् ( श० /०
श्लो० ९३ पृ० १२१ ) । तथा च सति नन्समभिव्याहारस्थले न
धनेन कुलमित्यादौ प्रतियोग्यभावान्वयौ तुल्ययोगक्षेमौ इति न्यायेन निरू