न्यायकोशः /748

६९४
 
न्यायकोशः ।
 
वर्त-
<लः—>
१ तिशब्दषदस्यार्थोनुसंधेयः । अत्र लकारस्य कर्मवाद्यर्थबोधने

सूत्रम् लः कर्मणि च भावे चाकर्मकेभ्यः (पा० सू० ३।४।६९ ) इति ।

स च लकारो दशविधः लट् लिट् लुटू ऌट् लेट् लोट् लङ् लिङ् लुङ्

ऌङ् इति । अयं व्याकरणशास्त्र प्रसिद्धः प्रत्ययो विज्ञेयः । संक्षेपत-

तदर्थस्तु लर्तमानेडेदे भूते लङ्लुङ्लिटस्तथा । विध्याशिषोश्च
-
लिङ्लोटौ ऌङ्लुटौ लुडविष्यति ॥ इति । अयमत्र संग्रहः । कालो
•
द्विविधः अद्यतनः अनद्यतनश्च । अद्यतनत्रिविधः भूतः भविष्यन्

मानश्च । अनद्यतनो द्विविधः भूतः भविष्यंश्चेति । तत्र वर्तमानत्वे लट् ।

1. भूतत्वमात्रे लुङ् । भविष्यत्तामात्रे ऌट् । लिडर्थे लेट् । लिडर्थेषु

आशिषि च लोट् । विध्यादौ लिङ् । हेतुहेतुमद्भावाद्यधिकार्थविवक्षाया

मनयोऌङ् । अनद्यतने भूते तत्त्वेन विवक्षिते लङ् / तत्रैव परोक्षत्व

विवक्षायां लिट् । अनद्यतने भविष्यति लुटू ( वै० सा०

पृ० १४७ ) इति । अयं लकार आख्यातम् इत्युच्यते ( म० प्र० ४

पृ० ५५ ) । २ एकलघुको वर्णविशेषः ल इति वैयाकरणा आहुः ।

भूमिदेवताको मन्त्रविशेषः इति
 
३ इन्द्रः इति मेदिनीकार आह । ४

तान्त्रिका आहुः ।
 

 
<ला- >
( धातुः ) आदानम् । यथा विठ्ठल इत्यादौ । अत्र विग्रहः विदा ज्ञानेन

ठान् शून्यान् मुमुक्षून् लाति गृह्णाति स्वप्रसादपात्रतया इति विट्ठलः ।

 
<लक्षकम् - >
( नाम ) यादृशार्थसंबन्धवति यन्नाम संकेतितं तदेव तादृशायें
•
लक्षकम् यदि तादृशार्थे शक्तिशून्यं भवेत् । यथा गङ्गायां घोषः प्रवस

तीत्यादौ गङ्गादयः शब्दाः तीरादावसंकेतितास्तत्संबन्धिनीरादिशक्तत्वेन
..
गृहीता एव तीराद्यन्वयं बोधयन्ति इति तत्र लक्षका भवन्ति । अ
 

मीमांसका वदन्ति । पदमिव वाक्यमपि लक्षकम् । यथा ग
 
नद्यां

1 घोषः इति पदकदम्बकं गभीरनदीतीरस्य लक्षकम् इति । अत्रायमाशयः ।
न हि तीरं गभीरम् । नापि गभीरपदं तीरलक्षकम् । नद्याम् इत्यस्या
अत्र न केवलं नदीपदं तीरलक्षकम् । गभीरायां
 
1 घोषः इति याम् इत्यस्यानन्वयापदकदम्बकं गभीरनदीतीरस्य लक्षकम् इति । अत्रायमाशयः ।
न हि तीरं गभीरम् । नापि गभीरपदं तीरलक्षकम् । नद्याम् इत्यस्या
अत्र न केवलं नदीपदं तीरलक्षकम् । गभीरायाम् इत्यस्यानन्वयापत्तेः ।
 
ल०
00000