न्यायकोशः /462
This page has not been fully proofread.
४०८
न्यायकोशः ।
नाशः - १ ध्वंसः । २ शाब्दिकास्तु अदर्शनानुकूलव्यापारः / संच
ध्वंससामग्रीरूपः व्यवधानाद्यनुकूलव्यापाररूपश्च । यथा उत्पतिते काके
नष्टं तद्गृहं भवति हृतं नष्टं च लभ्यते इत्यादी इत्याहुः । तन्मते ध्वंसतु
तिरोभावावस्था ( ल
म० धात्व० पृ० ६ ) । ३ सांख्यास्त नाश:
कारणलयः ( सां० अ० १ सू० १२१ ) इत्याहुः ।
नाशवत्वम् – विनाशित्वम् ।
-
बृहस्पति
नास्तिकः – [ क ] वेदमार्गमननुरुन्धान: किंचिदपिपरकम्
स्वर्गनरका पूर्वादिकम् नास्ति इति वादी । यथा चार्वाको सात
•र्नास्तिकः । [ख ] परलोकतत्साधनादृष्टाद्यभाववादी तत्साक्षिण ईश्वरसा
वेदनिन्दां च देवतानां च कुत्सनम् ( मनु० अ० ४ श्लो० १६३/
सत्त्ववादी च । यथा अतिमात्रोज्झितभीरनास्तिकः ( माघः ) नास्ति
इत्यादौ । नास्तिकः षड़िध: । चार्वाकः बौद्धाश्चत्वारः दिगम्बर खेति /
इदानीं चार्वाकादीनां षण्णां संक्षेपतो मतस्वरूपमुच्यते । तत्र
इत्यादिसामानाधिकरण्यप्रतीतेः ब्राह्मणत्वादिधर्मवति शरीर एव
प्रत्यक्षमाप्रमाणवादी । तन्मते ब्राह्मणोहम् गौरोहम् स्थलोहम जानामि
सुखाद्याश्रयत्वं सिद्ध्यतीति शरीरमेवात्मा । तत्र श्रुतिरपि सवा
पुरुषोन्नरसमयः इति । पृथिव्य तेजोवाय्वात्मकचतुर्विधभूत समुदायमेव
• दिकं नास्त्येव । अङ्गना लिङ्गना दिजन्यं सुखमेव पुरुषार्थः / कष्टका
किण्वादिभ्यो मदशक्तिवञ्चैतन्यमुपजायते । पारत्रिकस्वर्गनर कपुण्यापा
• इति चार्वाकमतम् । चत्वारो बौद्धाश्च माध्यमिको योगाचारः
जन्यं दुःखमेव नरकम् । लोकसिद्धो राजैव परमात्मा / देहोच्छेदो मोक्षा
• सुषुल्यव्यवहितोत्तरक्षण उत्थितस्य सुषुप्तावहं नासम् इत्यनुभवान
वैभाषिकश्चेति । दिगम्बरो जैनभेदः । तत्र शून्यवादी माध्यमिकः / तल
मेवात्मा । अत एव सर्वमिदं मिथ्यैव इति शून्यवादः / अत्र
• योगाचारः । तन्मते क्षणिकविज्ञानम् ( स्वयंवेदनम् ) एकमेव /
रिक्तं बाह्यं ग्राह्यवस्तुजातं नास्ति । तच्च विज्ञानं द्विविधम् । अ
चावकि
ज्ञान
ए
तद
न्यायकोशः ।
नाशः - १ ध्वंसः । २ शाब्दिकास्तु अदर्शनानुकूलव्यापारः / संच
ध्वंससामग्रीरूपः व्यवधानाद्यनुकूलव्यापाररूपश्च । यथा उत्पतिते काके
नष्टं तद्गृहं भवति हृतं नष्टं च लभ्यते इत्यादी इत्याहुः । तन्मते ध्वंसतु
तिरोभावावस्था ( ल
म० धात्व० पृ० ६ ) । ३ सांख्यास्त नाश:
कारणलयः ( सां० अ० १ सू० १२१ ) इत्याहुः ।
नाशवत्वम् – विनाशित्वम् ।
-
बृहस्पति
नास्तिकः – [ क ] वेदमार्गमननुरुन्धान: किंचिदपिपरकम्
स्वर्गनरका पूर्वादिकम् नास्ति इति वादी । यथा चार्वाको सात
•र्नास्तिकः । [ख ] परलोकतत्साधनादृष्टाद्यभाववादी तत्साक्षिण ईश्वरसा
वेदनिन्दां च देवतानां च कुत्सनम् ( मनु० अ० ४ श्लो० १६३/
सत्त्ववादी च । यथा अतिमात्रोज्झितभीरनास्तिकः ( माघः ) नास्ति
इत्यादौ । नास्तिकः षड़िध: । चार्वाकः बौद्धाश्चत्वारः दिगम्बर खेति /
इदानीं चार्वाकादीनां षण्णां संक्षेपतो मतस्वरूपमुच्यते । तत्र
इत्यादिसामानाधिकरण्यप्रतीतेः ब्राह्मणत्वादिधर्मवति शरीर एव
प्रत्यक्षमाप्रमाणवादी । तन्मते ब्राह्मणोहम् गौरोहम् स्थलोहम जानामि
सुखाद्याश्रयत्वं सिद्ध्यतीति शरीरमेवात्मा । तत्र श्रुतिरपि सवा
पुरुषोन्नरसमयः इति । पृथिव्य तेजोवाय्वात्मकचतुर्विधभूत समुदायमेव
• दिकं नास्त्येव । अङ्गना लिङ्गना दिजन्यं सुखमेव पुरुषार्थः / कष्टका
किण्वादिभ्यो मदशक्तिवञ्चैतन्यमुपजायते । पारत्रिकस्वर्गनर कपुण्यापा
• इति चार्वाकमतम् । चत्वारो बौद्धाश्च माध्यमिको योगाचारः
जन्यं दुःखमेव नरकम् । लोकसिद्धो राजैव परमात्मा / देहोच्छेदो मोक्षा
• सुषुल्यव्यवहितोत्तरक्षण उत्थितस्य सुषुप्तावहं नासम् इत्यनुभवान
वैभाषिकश्चेति । दिगम्बरो जैनभेदः । तत्र शून्यवादी माध्यमिकः / तल
मेवात्मा । अत एव सर्वमिदं मिथ्यैव इति शून्यवादः / अत्र
• योगाचारः । तन्मते क्षणिकविज्ञानम् ( स्वयंवेदनम् ) एकमेव /
रिक्तं बाह्यं ग्राह्यवस्तुजातं नास्ति । तच्च विज्ञानं द्विविधम् । अ
चावकि
ज्ञान
ए
तद