न्यायकोशः /352

२९८
 
न्यायकोशः ।
 
कल्पितस्तु सहस्रघा । तस्यापि शतशो भागो जीवः सूक्ष्म उदाहृतः ॥

इति ( वाच० ) । मध्यमपरिमाणरूपो जीव इति माध्यमिकबौद्धाः ।

तत्रापि देहपरिमाणरूपो जीव इत्यार्हताः । अत्र जीवस्य विभुत्वं मत्व-

माना नैयायिकाः समुत्तिष्ठन्ते । तथा हि जीवस्य परमाणुरूपत्वाङ्गीकारे

जीवगतज्ञानादिप्रत्यक्षानुपपत्तिः । सर्वशरीरव्यापिसुखाद्यनुपलब्धिप्रसङ्ग
•
योगिनो नानाशरीरावच्छेदेन सुखाद्यनुपलब्धिप्रसङ्गश्च । मध्यमपरिमाण-
●
रूपत्वाङ्गीकारे च अनित्यत्वापत्त्या कृतहानाकृताभ्यागमयोः प्रसन
 

इति जीवस्य विभुत्वमवश्यमङ्गीकर्तव्यमिति न्यायग्रन्थतात्पर्यम् ( स०

च० १ पृ० १२) ( वाक्य० १ पृ० ५ ) ( नील० १ पृ० ११/

जीव एक एव न तु नाना इति मायावादिवेदान्त्येकदेशिन आई
•
यावादिमते तु अन्तःकरणप्रतिबिम्बः स च जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिरूपावसा

एतन्मते अविद्या प्रतिबिम्बो जीव इति मन्तव्यम् । अनेकजीववादिय
•
त्रयवान् इति विवेकः ( वाच ० ) । वैशेषिक सिद्धान्ते जीवात्मनि च
•
गुणा वर्तन्ते । ते च संख्या परिमाणम् पृथक्त्वम् संयोगः विभागः

सुखम् दुःखम् इच्छा द्वेषः प्रयत्नः धर्मः अधर्मः भावनाख्यसंस्कार

( त० मा० प्रमे० पृ० ३१ ) ( भा० प० श्लो० ३२-३३ //
 
•
तत्र बुद्धिसुखदुःखेच्छाद्वेषप्रयत्ता द्विक्षणावस्थायिनस्तृतीयक्षणे नश्यन्ति /
•
अत्रायं नियमः योग्यविभुविशेषगुणानां स्वद्वितीयक्षणोत्पन्नगुण

न्ताश्च प्रत्यक्षसिद्धाः । तत्रात्मैकत्वपरिमाणे न प्रत्यक्षयोग्ये इति टीकाकून

तु आत्मनो द्रव्यत्वेन सिद्धम् । आत्मैकत्वपरिमाणे बुद्ध्यादयः प्रया
 
-
 
O
 

काव्यज्ञा वदन्ति ( वाच० ) ।
 
जीवनम् - १ सदेहस्यात्मनो मनसा संयोगो विपच्यमानकर्माशयसहि
जीवत्वम् संसारित्वम् ( सर्व० सं० पृ० २०६ रसेश्व० ) ।
 
चतुदर्श
 
+
 

जीवनम् - १०
 
सदेहस्यात्मनो मनसा संयोगो विपच्यमानकर्माशयसहि
जीवत्वम् संसारित्वम् ( सर्व० सं० पृ० २०६ रसेश्व० ) ।
( वात्स्या० ३।२।२७ ) । यथा शतं जीवन्तु शरदः ( ऋ०,

१८।१ ) इत्यादौ संशय पुनरारुह्य यदि जीवति पश्यति (हितो

इत्यादौ च ( वाच० ) । २ प्रणवान्तरितान्कृत्वा मन्नवर्णाजपेसु