न्यायकोशः /351

न्यायकोशः ।
 
। ब्रह्मविद्रव इति श्रुतिश्च निर्दुः खत्वादिनेश्वरसाम्यं जीवस्याभिधत्ते न

तु तदभेदम् इत्यादि ( वै० वि० ३।२।२१ ) । स च जीवः सुख-

दुःखवैचित्र्यान्नानाभूत एव । तद्यथा कश्चिद्रङ्कः कश्चिदाढ्यः कश्चिद-

न्यविधः पुनः । अनयैवात्मनानात्वं सिद्धयत्यत्र व्यवस्था ॥ ( त० व०
●
आ० श्लो० ९० पृ० १५३ ) ( वै० ३।२।२० ) । तथा स जीवः

प्रतिशरीरं भिन्नः । अत्र भोगवत्वे सति अनवच्छिन्नभोगवद्भिन्नो भिन्न-

शब्दार्थ: । द्वितीयार्थोवच्छेद्यत्वं व्युत्पत्तिवैचित्र्यायोगे अनवच्छेद्यत्वे

चान्वेति । शरीरपदं तु प्रयोज्यतासंबन्धेन तत्तन्मनोविशिष्टपरम् । तेन

एकैकात्मनो जन्मभेदेनावस्थाभेदेन कायव्यूहस्थलेच शरीर

न क्षतिः । एकस्यैव मनसः पूर्वपूर्वजन्मार्जितधर्माधर्मद्वारा सकलशरीर-

प्रयोजकत्वात् । तथा च एकैकात्मा यत्किंचिन्मनोविशिष्टशरीराव-

च्छिन्नभोगवत्वे सति तादृशशरीरानवच्छिन्नभोगवद्भिन्नः इति वा-

क्यार्थ: ( वाक्य० १ पृ० ५ - ६ ) । अथवा एतच्छरीरावच्छिन्न-

भोगवान् समानकालिकयोगजधर्माद्यजन्य शरीरावच्छिन्नभोगवद्भिन्नः इति

( नील० १ पृ० ११ ) । तथा स जीवात्मा सर्वत्र सर्वशरीरावयवेषु

कार्यस्य ज्ञानादे: उपलम्भाद्विभुः । जीवस्याणुवाङ्गीकारे कायव्यूहस्थले

योगिनः सुखादिसाक्षात्कारानुपपत्तिरतो विभुत्वमङ्गीकर्तव्यम् (नील

१ पृ० ११ ) । विभुत्वान्नित्योसौ व्योमवत् ( त० भा० प्रमे०

पृ० २५ ) ( वै० ३।२।५ ) । जीवस्यानित्यत्वाङ्गीकारे कृतस्य

कर्मणो हाने: अकृतस्याभ्यागमस्य च प्रसङ्गः । अतस्तस्य नित्यत्वमङ्गी-

कर्तव्यम् (त० दी० १ पृ० ११ ) । तथाच तर्कसंग्रहादावुक्तम्

जीव: सुखदु: खवैचित्र्यान्नानाभूत एव प्रतिशरीरं भिन्नः विभुर्नित्यश्चेति

( त० सं० ) ( त० भा० पृ० २४ ) ( सि० च० १ पृ० १२ )

(बै० ३।२।५ ) ( प्र० प्र० प्रमे० पृ० १० ) । जीवो विभुः इति

माणो नानाविधश्च जीव इति रामानुजीयमाध्वादयो वैष्णवाः । अत्र

श्रुति: बालाग्रशतभागस्य शतधा कल्पितस्य च । भागो जीवः स विज्ञेयः

स चानन्त्याय कल्पते ॥ इति । शङ्खस्मृतिरपि बालाप्रशतशो भाग:
 
015
 
1
 
३८ न्या० को०
 
२९७
 
-
 

सांख्यनैयायिकवैशेषिकपातञ्जलमायावादिवेदान्तिन आहुः । अणु-

३८ न्या० को०