न्यायकोशः /332

२७८
 
न्यायकोशः ।
 
सू० १ । ४ । ३७ ) इत्यनेन कर्मणः संप्रदानसंज्ञा । चतुर्थ्यर्थो विषयित्वम्।

तस्य कोपेन्वयः ( ग० व्यु० का० ४ पृ० ९६ ) ।
 
-
 

 
<चतुहूतः - >
पृथिवी होता इत्यादिको मन्त्रश्चतुर्होता । तस्य मन्त्रस्यामिमानि-
•
त्वेनात्मभूतः कश्चित्पुरुषः प्रजापतिना चतुर्वारमामन्त्रितः प्रत्युत्तरमुवात

स पुरुषश्चतुर्हतः । तदीयनाम्ना मन्त्रोपि चतुर्हतः (जै० न्या० अ० ३
 

पा० ७ अधि० ४ ) ।
 

 
<चमसः - >
पात्रविशेषस्थिताः सोमरसाश्चमसाः ( जै० न्या० अ० ३ पा०
 

२ अधि० १२) ।
 
• चयनम् –
 
<चयनम्>
[क] छिदाहेतुर्विघट्टनम् । यथा वृक्षं फलान्यव चिनोतीत्यत्र

चिनोतेरर्थः । अत्र फलकर्मकच्छिदानुकूलं यत् वृक्षस्य विधानन्

(चालनम् ) तद्वान् इत्येवं बोध: ( श० प्र० श्लो० ७३ पृ० ९९//

[ख] शाब्दिकास्तु विभागपूर्वकमादानम् ।यथा वृक्षमवचिनोति
•
फलानीत्यादौ चिनोरर्थः इत्याहुः । अत्र वृक्षात्फलमादत्ते इति बोधः
 

( ल० म० सुब० पृ० ९२ ) ।
 
चरमत्वम् -
 
<चरमत्वम्>
१ स्वसजातीयपदार्थप्रागभावानधिकरणत्वम् । यथा तन्तु,
 
•
पटस्य चरमावयवः इत्यादाववयवस्य चरमत्वम् । यथा वा
•
क्रियतामेषा सूतानां चरमा क्रिया ( भा० वि० अ० २४ )
 

अब्रवीत्
 
प्र थमं चैव चरमं चैव संविशेत् ( मनु० )
 

क्वचित्स्वेतरभावकारणानपेक्षकार्यकत्वम् । यथा अनुमितिं प्रतिप
 

इत्यादौ
 
चरमकारणम् इत्यादी कारणस्य चरमत्वम् इति गुरुचरणाः
चय –
 
<चर्या>
( विधिः ) प्रधानभूतः साक्षाद्धर्म हेतुश्चर्या ( सर्व० सं० पृ०
 
/
प्राहुः
 

नकुली० ) ।
 

 
<चाकचक्यम् – >
भ्रमोत्पादको दोषविशेषः । यथा शुक्तौ चाकचक्र

( नील० प्रामा० प० ३७ ) । अत्र च शुक्तौ चाकचक्यदोषवशाल,

इदं रजतम् इति ज्ञानमुत्पद्यते इति ध्येयम् । उज्ज्वलत्वमिति कश्चिदाह /

तदाकारोन्तःकरणवृत्तिविशेष इति मायावादिन आहुः ।
 
उत्तिष्ठेत
चरमत्वम् /
 
परामर्श
 
१६९
 
अत्रोच्यते ।