न्यायकोशः /332
This page has not been fully proofread.
२७८
न्यायकोशः ।
सू० १ । ४ । ३७ ) इत्यनेन कर्मणः संप्रदानसंज्ञा । चतुर्थ्यर्थो विषयित्वम्।
तस्य कोपेन्वयः ( ग० व्यु० का० ४ पृ० ९६ ) ।
-
चतुहूतः - पृथिवी होता इत्यादिको मन्त्रश्चतुर्होता । तस्य मन्त्रस्यामिमानि-
• त्वेनात्मभूतः कश्चित्पुरुषः प्रजापतिना चतुर्वारमामन्त्रितः प्रत्युत्तरमुवात
स पुरुषश्चतुर्हतः । तदीयनाम्ना मन्त्रोपि चतुर्हतः (जै० न्या० अ० ३
पा० ७ अधि० ४ ) ।
चमसः - पात्रविशेषस्थिताः सोमरसाश्चमसाः ( जै० न्या० अ० ३ पा०
२ अधि० १२) ।
• चयनम् – [क] छिदाहेतुर्विघट्टनम् । यथा वृक्षं फलान्यव चिनोतीत्यत्र
चिनोतेरर्थः । अत्र फलकर्मकच्छिदानुकूलं यत् वृक्षस्य विधानन्
(चालनम् ) तद्वान् इत्येवं बोध: ( श० प्र० श्लो० ७३ पृ० ९९//
[ख] शाब्दिकास्तु विभागपूर्वकमादानम् ।यथा वृक्षमवचिनोति
• फलानीत्यादौ चिनोरर्थः इत्याहुः । अत्र वृक्षात्फलमादत्ते इति बोधः
( ल० म० सुब० पृ० ९२ ) ।
चरमत्वम् - १ स्वसजातीयपदार्थप्रागभावानधिकरणत्वम् । यथा तन्तु,
• पटस्य चरमावयवः इत्यादाववयवस्य चरमत्वम् । यथा वा
•क्रियतामेषा सूतानां चरमा क्रिया ( भा० वि० अ० २४ )
अब्रवीत्
प्रथमं चैव चरमं चैव संविशेत् ( मनु० )
क्वचित्स्वेतरभावकारणानपेक्षकार्यकत्वम् । यथा अनुमितिं प्रतिप
इत्यादौ
चरमकारणम् इत्यादी कारणस्य चरमत्वम् इति गुरुचरणाः
चय – ( विधिः ) प्रधानभूतः साक्षाद्धर्म हेतुश्चर्या ( सर्व० सं० पृ०
/
प्राहुः
नकुली० ) ।
चाकचक्यम् – भ्रमोत्पादको दोषविशेषः । यथा शुक्तौ चाकचक्र
( नील० प्रामा० प० ३७ ) । अत्र च शुक्तौ चाकचक्यदोषवशाल,
इदं रजतम् इति ज्ञानमुत्पद्यते इति ध्येयम् । उज्ज्वलत्वमिति कश्चिदाह /
तदाकारोन्तःकरणवृत्तिविशेष इति मायावादिन आहुः ।
उत्तिष्ठेत
चरमत्वम् /
परामर्श
१६९
अत्रोच्यते ।
न्यायकोशः ।
सू० १ । ४ । ३७ ) इत्यनेन कर्मणः संप्रदानसंज्ञा । चतुर्थ्यर्थो विषयित्वम्।
तस्य कोपेन्वयः ( ग० व्यु० का० ४ पृ० ९६ ) ।
-
चतुहूतः - पृथिवी होता इत्यादिको मन्त्रश्चतुर्होता । तस्य मन्त्रस्यामिमानि-
• त्वेनात्मभूतः कश्चित्पुरुषः प्रजापतिना चतुर्वारमामन्त्रितः प्रत्युत्तरमुवात
स पुरुषश्चतुर्हतः । तदीयनाम्ना मन्त्रोपि चतुर्हतः (जै० न्या० अ० ३
पा० ७ अधि० ४ ) ।
चमसः - पात्रविशेषस्थिताः सोमरसाश्चमसाः ( जै० न्या० अ० ३ पा०
२ अधि० १२) ।
• चयनम् – [क] छिदाहेतुर्विघट्टनम् । यथा वृक्षं फलान्यव चिनोतीत्यत्र
चिनोतेरर्थः । अत्र फलकर्मकच्छिदानुकूलं यत् वृक्षस्य विधानन्
(चालनम् ) तद्वान् इत्येवं बोध: ( श० प्र० श्लो० ७३ पृ० ९९//
[ख] शाब्दिकास्तु विभागपूर्वकमादानम् ।यथा वृक्षमवचिनोति
• फलानीत्यादौ चिनोरर्थः इत्याहुः । अत्र वृक्षात्फलमादत्ते इति बोधः
( ल० म० सुब० पृ० ९२ ) ।
चरमत्वम् - १ स्वसजातीयपदार्थप्रागभावानधिकरणत्वम् । यथा तन्तु,
• पटस्य चरमावयवः इत्यादाववयवस्य चरमत्वम् । यथा वा
•क्रियतामेषा सूतानां चरमा क्रिया ( भा० वि० अ० २४ )
अब्रवीत्
प्रथमं चैव चरमं चैव संविशेत् ( मनु० )
क्वचित्स्वेतरभावकारणानपेक्षकार्यकत्वम् । यथा अनुमितिं प्रतिप
इत्यादौ
चरमकारणम् इत्यादी कारणस्य चरमत्वम् इति गुरुचरणाः
चय – ( विधिः ) प्रधानभूतः साक्षाद्धर्म हेतुश्चर्या ( सर्व० सं० पृ०
/
प्राहुः
नकुली० ) ।
चाकचक्यम् – भ्रमोत्पादको दोषविशेषः । यथा शुक्तौ चाकचक्र
( नील० प्रामा० प० ३७ ) । अत्र च शुक्तौ चाकचक्यदोषवशाल,
इदं रजतम् इति ज्ञानमुत्पद्यते इति ध्येयम् । उज्ज्वलत्वमिति कश्चिदाह /
तदाकारोन्तःकरणवृत्तिविशेष इति मायावादिन आहुः ।
उत्तिष्ठेत
चरमत्वम् /
परामर्श
१६९
अत्रोच्यते ।