न्यायकोशः /331
This page has been fully proofread once and needs a second look.
२७७
२ तेजः । यथा सूर्यश्चक्षुषे ( ताण्ड्यब्रा० ) इत्यादौ (वाच० ) ।
<चण्डिका
( कल्याणीशब्दे दृश्यम् ) ।
-
6
<चतुरशुकम्
( जन्यद्रव्यस्यावयवः ) चतुर्भिरुयणुकैर्यदुत्पद्यते तत् ( त०
दी० १ पृ० ९) । एवं पञ्चाणकाम् (त० कौ० १पृ० ३ ) । नव्या
नास्तिकास्तु संयुक्ताणुचतुर्विंशतिकं चतुरणुकम् इत्याहुः ( प० मा० ) ।
<चतुर्थी
(विभक्तिः ) तत्तद्धात्वर्थे संप्रदानत्वादिबोधिका विभक्तिः (श०
प्र० श्लो० ६५ पृ० ७५ ) । यथा विप्राय गां ददातीत्यादौ विप्रायेति
चतुर्थी। चतुर्थ्यर्थश्च [१] संप्रदानम् । तच्च क्रियाकर्मीभूतवस्तुनिष्ठ-
स्वत्वभागित्वेनोद्देश्यम् । यथा विप्राय गां ददाति राज्ञे दण्डं ददातीत्यादौ
अत्र दानेन गोदण्डादौ यजमानस्वत्व-
निवृत्तौ विप्रराजादेः स्वत्वोत्पादात् गोदण्ड निष्ठस्वस्वभागित्वेन विप्र-
राजोद्देश्यकगोदण्डकर्मकदानकर्ता इति बोध: ( म० प्र० पृ० ६) ।
[२] उद्देश्यत्वम् । यथा एषोर्ध्यः शिवाय नमः इत्यादौ चतुर्थ्यर्थः
(ग० व्यु० का० ४ पृ० ९९ ) । [३] तादध्येम् । यथा यूपाय दारु
इत्यादौ चतुर्ध्यर्थः । अत्र तादर्थ्ये चतुर्थी वाच्या इति वार्तिकेन चतुर्थी ।
[४] संबन्धः । यथा नारदाय रोचते कलह वैश्याय शतं धारय-
तीत्यादौ । नारदायेत्यत्र रुच्यर्थानां प्रीयमाणः (पा० १/४/३३ ) इति
सूत्रेण संबन्धमात्रबोधिका चतुर्थी उपपदविभक्तिरेव ( म०प्र०
पृ० ६ ) । वैश्यायेत्यत्र धारेरुत्तमर्णः (पा० १/४/३५) इति सूत्रेण
संबन्धमात्रे चतुर्थी । विष्णवे नमः इत्यादौ च चतुर्थ्यर्थः संबन्धः ।
अत्र नमः स्वस्तिस्वाहास्वधालंवषड्योगाच्च ( पा० २।३।१६ ) इति सूत्रेण
•
विषयित्वम् । यथा पुष्पेभ्यः स्पृहयति पुत्राय क्रुद्ध्यतीत्यादौ चतुर्थ्यर्थः ।
संबन्धार्थ चतुर्थी उपपदविभक्तिरेव ( म० प्र० पृ० ६ ) । [५]
पुष्पेभ्य इत्यत्र स्पृहाविषयपुष्पस्य स्पृहेरीप्सितः (पा० सू० १/४ । ३६)
इत्यनेन संप्रदानत्वाच्चतुर्थी । तदर्थो विषयित्वम् । तस्येच्छारूपक्रियाया-
मन्वयः । पुत्रायेत्यत्र क्रुधदुहेर्ष्यासूयार्थानां यं प्रति कोपः (पा०
3