न्यायकोशः /172
This page has not been fully proofread.
११८
न्यायकोशः ।
आग्नेयी – (दिक् ) उदयगिरिसंनिहिता सुमेरुव्यवहिता च दिक् (वै०
To २ । २ । १० ) । यथा मुम्बापुरीत आग्नेय्यां दिशि मद्रासपुरी ।
वि०
Sown may
आङ् - ( अव्ययम् ) १ ईषदर्थः । यथा आताम्रः आपिङ्गल इत्यादौ ।
२ अभिव्याप्तिः । यथा ब्रह्मास्त्यासकलात् इत्यदौ । ३ सीमा । यथा
आसमुद्रक्षितीशानामानाकरथवर्त्मना मित्यादौ । ४ अभ्यासः । आवृत्ति-
रित्यादौ ( बाच० )। यावत् मर्यादा अभिविधिः एतेषामर्थवदस्यार्थोनु-
संधेयः ( ग० व्यु० का० २ ख० २ पृ० ७६ ) ।
आचार: – १ प्रवृत्तिविषयत्वम् ( मू० म० १ पृ० १०१ ) । यथा
ं तथैव शिष्टाचारात् ( शि० १ पृ० १०० ) इत्यादौ । सदाचार
लक्षण मित्थम् । विद्वेषरागरहिता अनुतिष्ठन्ति यं द्विजाः । विद्वांसस्तं
सदाचारं धर्ममूलं विदुर्बुधाः ॥ इति ( म० प्र० ३ ) । २ क्रिया ।
३ कृतिः । यथा अलौकिका विगीतशिष्टाचार विषयत्वमित्यादौ ( दि० १
पृ० ५ ) । ४ गुरूक्तस्यार्थस्याङ्गीकरणमाचार इति योगाचारबौद्धा
वदन्ति ( सर्व० पृ० ३० बौद्ध० ) ।
आचार्य: -[क] उपनीय तु यः शिष्यं वेदमध्यापयेद्विजः । साङ्गं च
• सरहस्यं च तमाचार्य प्रचक्षते ॥ ( सर्व० सं० पृ० २६८ जै० ) ।
[ख उपनीय ददद्वेदमाचार्यः स उदाहृतः ( मिताक्षरा अ० १
श्लो० ३४ ) ।
आज्ञा-१ [क] यस्या इच्छाया भङ्गे भयं सा ( कु० ५) । यथा
• निष्टहेतुत्वम् । यथा शूलं विश विषं भुङ्क्ष्वेत्यादिराजवाक्यस्थलीय-
गच्छतु भवान्देशान्तरमिति राजाज्ञा । ख ] वक्रनुमतत्वे सति कर्तुर
लोडर्थः । [ग] अभिप्रायः । यथा कुर्या इत्यादौ लिडर्थ: ( कु०
· टी० ५ श्लो० १३ ) । [घ ] भयजनकेच्छा लिङादिघ
वाक्यं वा आज्ञेति शाब्दिका: ( वै० सा० द० ल० पृ० १३१) ।
[ङ ] निकृष्टस्य भृत्यादेः क्रियादौ प्रवृत्त्यर्थः व्यापारविशेषः ।
यथा
न्यायकोशः ।
आग्नेयी – (दिक् ) उदयगिरिसंनिहिता सुमेरुव्यवहिता च दिक् (वै०
To २ । २ । १० ) । यथा मुम्बापुरीत आग्नेय्यां दिशि मद्रासपुरी ।
वि०
Sown may
आङ् - ( अव्ययम् ) १ ईषदर्थः । यथा आताम्रः आपिङ्गल इत्यादौ ।
२ अभिव्याप्तिः । यथा ब्रह्मास्त्यासकलात् इत्यदौ । ३ सीमा । यथा
आसमुद्रक्षितीशानामानाकरथवर्त्मना मित्यादौ । ४ अभ्यासः । आवृत्ति-
रित्यादौ ( बाच० )। यावत् मर्यादा अभिविधिः एतेषामर्थवदस्यार्थोनु-
संधेयः ( ग० व्यु० का० २ ख० २ पृ० ७६ ) ।
आचार: – १ प्रवृत्तिविषयत्वम् ( मू० म० १ पृ० १०१ ) । यथा
ं तथैव शिष्टाचारात् ( शि० १ पृ० १०० ) इत्यादौ । सदाचार
लक्षण मित्थम् । विद्वेषरागरहिता अनुतिष्ठन्ति यं द्विजाः । विद्वांसस्तं
सदाचारं धर्ममूलं विदुर्बुधाः ॥ इति ( म० प्र० ३ ) । २ क्रिया ।
३ कृतिः । यथा अलौकिका विगीतशिष्टाचार विषयत्वमित्यादौ ( दि० १
पृ० ५ ) । ४ गुरूक्तस्यार्थस्याङ्गीकरणमाचार इति योगाचारबौद्धा
वदन्ति ( सर्व० पृ० ३० बौद्ध० ) ।
आचार्य: -[क] उपनीय तु यः शिष्यं वेदमध्यापयेद्विजः । साङ्गं च
• सरहस्यं च तमाचार्य प्रचक्षते ॥ ( सर्व० सं० पृ० २६८ जै० ) ।
[ख उपनीय ददद्वेदमाचार्यः स उदाहृतः ( मिताक्षरा अ० १
श्लो० ३४ ) ।
आज्ञा-१ [क] यस्या इच्छाया भङ्गे भयं सा ( कु० ५) । यथा
• निष्टहेतुत्वम् । यथा शूलं विश विषं भुङ्क्ष्वेत्यादिराजवाक्यस्थलीय-
गच्छतु भवान्देशान्तरमिति राजाज्ञा । ख ] वक्रनुमतत्वे सति कर्तुर
लोडर्थः । [ग] अभिप्रायः । यथा कुर्या इत्यादौ लिडर्थ: ( कु०
· टी० ५ श्लो० १३ ) । [घ ] भयजनकेच्छा लिङादिघ
वाक्यं वा आज्ञेति शाब्दिका: ( वै० सा० द० ल० पृ० १३१) ।
[ङ ] निकृष्टस्य भृत्यादेः क्रियादौ प्रवृत्त्यर्थः व्यापारविशेषः ।
यथा