न्यायकोशः /170
This page has been fully proofread once and needs a second look.
खलु सत्त्वावयंवा जातिलिङ्गम् । शिरसा पादेन गामनुमिन्वन्ति । नियतेच
सत्त्वावयवानां व्यूहे सति गोत्वं प्रख्यायत इति ( वात्स्या० २।२।६७ ) ।
ख ] अवयवसंस्थान विशेषः । यथा घटस्य कम्बुग्रीवादिराकृतिः
(दि० ४ पृ० १७८) । [ग] रूपक्रियादिविशिष्टभवयव संस्थान
जातिलिङ्गमेवाकृतिरिति शाब्दिका वदन्ति । आकृतिश्च शक्यार्थ
केचित् ( पतञ्जलिप्रभृतयः ) मन्यन्ते ( वाच० ) ।
BAD
<आक्षेपः
१ अर्थापत्तिः ( न्या० म० ४५०६) (नील० पृ० २८ ) ।
अर्थापत्तिरित्यस्यानुमितिरित्यर्थः ( म० प्र० ४ पृ० ३९) । २ समान-
o
वित्तिवेद्यत्वमाक्षेप इति गुरवः ( न्या० म० ४ पृ० ६ )
श्वानुमानमर्थापत्तिर्वेति भट्टाः ( ग० शक्ति० ) । अत्र बहूनां विप्रति-
पत्तिरुदाह्रियते। गवांदिपदानां गोत्व एव शक्तिः व्यक्तिलाभस्त्वाक्षेपादित
मीमांसकाः । तत्र गोत्वं हि स्वाश्रयं विनानुपपन्त्रमिति तमाक्षिपतीति
भट्टा: ( न्या० म० ४ पृ० ६ ) (मु० ४ पृ० १७०) ( त०
दी० ४ पृ० २८) ( ग० शक्ति० पृ० ४१ ) । जातिवाचकपदा-
जातिबोधः शाब्दः । व्यक्तिबोधस्त्वौपादानिक एवेति श्रीकरमतम् । अत्रौ-
पदानिकत्वं च उपादानमर्थापत्तिस्तत्प्रयोज्यत्वम् जातिकारणत्वं वा
( ग० शक्ति० पृ० ४६ ) । व्यक्तेरपि बोध: शब्दादेव न त्वाक्षेपा
दितः । व्यक्तिशाब्दबोधे शक्तिविरहो नानुपपत्तिं प्रयोजयति । लक्षणात
एव तदुपपत्तिरिति मण्डनाचार्यमतम् ( ग० शक्ति० पृ० ४६ ) ।
<आख्या
संज्ञात्मकं नाम । यथा पश्चादुमाख्यां सुमुखी जगाम ( कुमा० )
इत्यादौ ।
<आख्यातम्
तिङ्- प्रत्ययानाम् आख्यातम् इति संज्ञा । अतोत्राख्यात
पदेन तिप् तस् झि इत्यादयोष्टादश प्रत्यया वैयाकरणसंमता गृह्यन्ते ।
तिङ्प्रत्ययार्थस्तु [क] कृतिः । यथा चैत्रस्तण्डुलं पचतीव्यादौ तिबर्थः ।