न्यायकोशः /165

न्यायकोशः ।
 
१११
 
प्रमा
 
३ भवेत् । यदि पूर्व साधनम् असति साध्ये कस्य साधनम् । अथ पश्चात्

असति साधने कस्येदं साध्यम् । अथ युगपत्साध्यसाधने द्वयोर्विद्य-

मानयोः किं कस्य साधनं किं कस्य साध्यमिति हेतुना न विशिष्यते ।

अहेतुना साधर्म्यात्प्रत्यवस्थान महेतुसमः (वात्स्या० ५/१/१८) (नील ०

पृ० ४४ ) । प्रतिकूलतर्कदेशनाभासोयम् इति बोध्यम् ( गौ० वृ०

५ । १ । १८ ) । हेतुसमेति पाठे तु कालत्रयेपि हेतुत्वस्यासंभवकथनं

हेतुसमेत्यर्थः (नील० । [ ख ] कालसंबन्धखण्ड नेनाहेतु-
। [ख

तया प्रत्यवस्थानम् । अयमर्थः । दण्डादिकं घटादेर्न पूर्ववर्तितया कारणम् ।

तदानीं घटादेरभावात् कस्य कारणं स्यात् । अत एव न घटाद्युत्तर-

कालवर्तितयापि । न वा समानकालवर्तितया । तुल्यकालवर्तिनोः सव्ये -

विषाणयोरवावगमनापत्तेः । कारणमात्रखण्डनेन इप्तिहेतोरपि

खण्डनान्न तदसंग्रह: ( गौ० वृ० ५/१/१८ ) । [ग] कालत्रयेपि

हेतुत्वासंभवेना हेतुत्वकथनम् (नील० पृ० ४४ ) ।
 
TERRIE CO
 

 
<अहोरात्रम् – >
लध्वक्षरसमा मात्रा निमेषः परिकीर्तितः । अतः सूक्ष्म-

तरः कालो नोपलभ्यो भृगूत्तम ॥ नोपलभ्यं यथा द्रव्यं सुसूक्ष्मं पर-

माणुतः । द्वौ निमेषौ त्रुटिर्ज्ञेया प्राणो दशत्रुटिः स्मृतः ॥ विनाडिका तु

षट् प्राणास्तत्षष्ट्या नाडिका स्मृता । अहोरात्रं तु तत्षष्ट्या नित्यमेव प्रकी-

र्तितम्॥ त्रिंशन्मुहूर्ताश्च तथा अहोरात्रेण कीर्तिताः (पु० चि० पृ० २ ) ।
 
DR
 
-
 

 
<आ.
 
>
 
<आकर्षणम् >
गतिहेतुविकर्षणम् । यथा शाखां ग्राममाकर्षति देवदत्त

इत्यत्र धात्वर्थः । अत्र ग्रामकर्मकं यच्छाखागमनं तदनुकूलविकर्षणवान्

इति बोधः । विकर्षणं नम्रीकरणम् ( श० प्र० पृ० ९९) ।
BRET
 
श्री
 
म
 

 
<आकस्मिकम्> – यत्किंचित्कारणानियम्यम् ( दि० १ प्र० ६३ ) । यथा

अकस्मादेव भवति कार्य न किंचिदपेक्षमिति तदेतन्मतमित्यादौ ।
 
-
 

 
<आकाङ्क्षा ->
[क] अभिधानापर्यवसानम् । इयं च ज्ञाता सती शाब्दबोधे
1
शब्दस्य सहकारिणी । अत एव गौरवः पुरुषो हस्तीत्यादौ नान्वयबोधः ।