न्यायकोशः /163
This page has not been fully proofread.
न्यायकोशः ।
१०९
असूया च कोपमूलिका (ल० म० पृ० १०३ ) । [ ख ] शाब्दिकास्तु
शौचाचारादिगुणविषये
दम्भादिक्कृतत्वरूपदोषारोपानुकूलश्चित्तवृत्तिवि
शेषः । यथा हरये असूयतीत्यादौ इत्याहुः ( ल० म० पृ० १०३ ) ।
[ ग ] परगुणादौ द्वेषः ( गौ० वृ० ४ । १ । ३ ) । [घ ] गुणद्वेषः ।
यथा पुत्रायासूयतीत्यत्र धात्वर्थः । अत्र पुत्रस्य गुणं द्वेष्टि इत्याकारको
बोध:
: ( श० प्र० पृ० ८७)।
अस्तिकायः–
पदार्थः । स च पञ्चविधः । जीवाकाशधर्माधर्मपुद्गला-
स्तिकायमेदात् । अत्र जीवादीनां पुद्गलान्तानां पञ्चानां द्वंद्वः । तत-
श्वास्तिकायशब्देन कर्मधारयः समासः । एवं च जीवादीनां पञ्चानाम्
अस्तिकाय इति संज्ञा बोध्या । एतेषु पञ्चसु तत्त्वेषु कालत्रयसंबन्धि-
तया अस्तीति स्थितिव्यपदेशः । अनेकप्रदेशत्वेन शरीरवत्कायव्यपदेशः
10 ( सर्व० सं० पृ० ६९ आर्हत० ) ।
अस्तित्वम् –[ क ] कालसंबन्धित्वम् (दि० १) (प० मा० ) ।
यथा घटोस्तीत्यादौ घटादेरस्तित्वम् । [ ख ] अस्-शब्दवदस्यार्थोनु -
संधेयः ।
अस्तेयव्रतम्—अनादानमदत्तस्यास्तेयव्रतमुदीरितम् ( सर्व० सं० पृ० ६५
आई० ) ।
अस्मद् – अहम् - शब्दवदस्यार्थोनुसंधेयः ।
अस्मिता — सत्त्वपुरुषयोरहमस्मीत्येकताभिमानः अस्मिता । तदप्युक्तम् दृग्द-
र्शनशक्त्योरे कात्मत्वाभिमानोस्मिता इति ( सर्व० सं० पृ० ३६२
पातञ्ज • ) ।
-
अहंकारः – १ अहमित्यभिमानः । स च शरीरादिविषयको मिथ्याज्ञान विशेष
उच्यते । स च दोषनिमित्तानां शरीरादीनां तत्त्वस्यानात्मत्वस्य ज्ञानानिवर्तते ।
आत्मत्वेन हि शरीरादौ मुह्यन् रञ्जनीयेषु रज्यति कोपनीयेषु कुप्यति(गौ०
वृ० ४।२।१ ) । २ अभिमानाश्रयोन्तःकरण महंकार इति मायावादिनः ।
१०९
असूया च कोपमूलिका (ल० म० पृ० १०३ ) । [ ख ] शाब्दिकास्तु
शौचाचारादिगुणविषये
दम्भादिक्कृतत्वरूपदोषारोपानुकूलश्चित्तवृत्तिवि
शेषः । यथा हरये असूयतीत्यादौ इत्याहुः ( ल० म० पृ० १०३ ) ।
[ ग ] परगुणादौ द्वेषः ( गौ० वृ० ४ । १ । ३ ) । [घ ] गुणद्वेषः ।
यथा पुत्रायासूयतीत्यत्र धात्वर्थः । अत्र पुत्रस्य गुणं द्वेष्टि इत्याकारको
बोध:
: ( श० प्र० पृ० ८७)।
अस्तिकायः–
पदार्थः । स च पञ्चविधः । जीवाकाशधर्माधर्मपुद्गला-
स्तिकायमेदात् । अत्र जीवादीनां पुद्गलान्तानां पञ्चानां द्वंद्वः । तत-
श्वास्तिकायशब्देन कर्मधारयः समासः । एवं च जीवादीनां पञ्चानाम्
अस्तिकाय इति संज्ञा बोध्या । एतेषु पञ्चसु तत्त्वेषु कालत्रयसंबन्धि-
तया अस्तीति स्थितिव्यपदेशः । अनेकप्रदेशत्वेन शरीरवत्कायव्यपदेशः
10 ( सर्व० सं० पृ० ६९ आर्हत० ) ।
अस्तित्वम् –[ क ] कालसंबन्धित्वम् (दि० १) (प० मा० ) ।
यथा घटोस्तीत्यादौ घटादेरस्तित्वम् । [ ख ] अस्-शब्दवदस्यार्थोनु -
संधेयः ।
अस्तेयव्रतम्—अनादानमदत्तस्यास्तेयव्रतमुदीरितम् ( सर्व० सं० पृ० ६५
आई० ) ।
अस्मद् – अहम् - शब्दवदस्यार्थोनुसंधेयः ।
अस्मिता — सत्त्वपुरुषयोरहमस्मीत्येकताभिमानः अस्मिता । तदप्युक्तम् दृग्द-
र्शनशक्त्योरे कात्मत्वाभिमानोस्मिता इति ( सर्व० सं० पृ० ३६२
पातञ्ज • ) ।
-
अहंकारः – १ अहमित्यभिमानः । स च शरीरादिविषयको मिथ्याज्ञान विशेष
उच्यते । स च दोषनिमित्तानां शरीरादीनां तत्त्वस्यानात्मत्वस्य ज्ञानानिवर्तते ।
आत्मत्वेन हि शरीरादौ मुह्यन् रञ्जनीयेषु रज्यति कोपनीयेषु कुप्यति(गौ०
वृ० ४।२।१ ) । २ अभिमानाश्रयोन्तःकरण महंकार इति मायावादिनः ।