न्यायकोशः /1026

९७२
 
न्यायकोशः ।
 
1 इति द्रष्टव्यम् । देवदत्तस्य गुरुकुलम् इत्यादौ देवदत्तादेस्तु प्रधानीभूत-

कुलादिनैवान्वयः। संबन्धस्तूपस्थितगुरुद्वारक एव षष्ठ्यर्थः । अथ वा

संबन्धिशब्दार्थस्य पदार्थैकदेशत्वेपि भवत्येव तत्र संबन्धप्रतियोगिनो-

न्वयः । तदुक्तं भर्तृहरिणा संबन्धिशब्द: सापेक्षो नित्यं सर्वः समस्यते ।

वाक्यवत्सा व्यपेक्षापि वृत्तावपि न हीयते ॥ ( वाक्यप० ) इति ।
•
सापेक्षे प्रत्ययो न स्यात्समासो वा कथंचन । सापेक्षं तद्विजानीयादसमस्त-

वार्तिककारमतमपि भर्तृहरिमततुल्यमेव । प्राचीनानां तु विरुद्धा गाथा

विशेषणम् ॥ इति । स च समासः षड़िधः सुपां सुपा तिङा नाम्ना

धातुनाथ तिङां तिङा । सुबन्तेनेति च ज्ञेयः समासः षड़िधो बुधैः ॥

( वै० सा० समा० कारि० २८) इति । तत्र सुपां सुपा समासो

यथा राजपुरुषः इत्यादिः । सुपां तिङा यथा पर्यभूषत् इत्यादिः ।

अयं समासः सह सुपा (पाणि० २११४) इत्यत्र योग विभागेन भाष्ये

व्युत्पादितः स्पष्टः शब्दकौस्तुभादौ । सुपां नाम्ना यथा कुम्भकारः

इत्यादिः । सुपां धातुना यथा कटप्रूः आयतस्तूः इत्यादिः । तिडां

तिङा यथा पिबतखादता पचतभृज्जता इत्यादिः । तिङां सुबन्तेन 4
 

जहिस्तम्बः इत्यादिः इत्याहुः ।
 

 
<समाहारः - >
१ साहित्यम् । तच्च [क तुल्यवदेकक्रियान्वयित्ववपस्

( न्या ०म० ) । यथा मार्दङ्गिकवैणविकं वादय इत्यादौ समाहारः / तुल्य-

वत् समभावेनेत्यर्थः । इदं च पत्नीयजमानयोरेकया गान्वयिनोरतिव्यामि

वारणाय । तथा च पत्त्या अनुमतिद्वारा यजमानस्य च साक्षादेव गा
 
१६) /
 

तथा च क्रियायाः विधेयभूतायाः एकरूपस्तुल्यः संबन्धः समाहारः इति

समुदितार्थः । यथा केषांचिन्मते पाणिपादं वादय इत्यत्र वादन

तुल्यवदेव पाणिपादयोरन्वयः ( त० प्र० ख० ४ पृ० ५०/1/ख/

बुद्धि विशेष विशेष्यत्वम् । यथा पाणिपादम् इत्यादौ समाहारद्वन्द्वे समाहारः

अपेक्षाबुद्धि विशेष विषयत्वम् ( न्या० म० ४ पृ० १३ ) / [ग]

( श० प्र० श्लो० ४८.टी० पृ० ६१ ) । २ समुच्चयः । अनुद्भुता-

वयवविशेषः समूहः इति वैयाकरणा आहुः (वाच० ) ।