2023-02-20 11:47:21 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
मीमांसान्यायप्रकाशः
[ प्रकरण-
नैराकाइयेऽपि न राजसूयत्वेन रूपेण नैराकाइयमिति वाच्यम् । आकाङ्क्षाइये
प्रमाणाभावात् ।
कि च प्रातिस्विकरूपैर्या कथंभावाकाङ्का सापि फलसम्बन्धोत्तरकालम् ।
सच राजसूयत्वेन, न तु प्रातिस्विकरूपैः; राजसूयत्वेन च फलसंबन्धे उत्प
नायाः कथंभावाकाङ्क्षायाः विदेवनादिभिः शान्तेर, तिदेशकल्पनमेव न स्यात् ।
यदि हि सामान्य रूपेण प्रातिस्विकरूपेण च फलसंबन्धविधायि वाक्यद्वयं
भवेत्तदा युज्येताव्यकाङ्क्षा द्वयानुसारेण विदेवनादीनामातिदेशिकानां चाङ्गानां
संबन्धः । न (१) तु तदस्ति । तस्मात् प्राकृतैर्धमै नराकाङ्क्षयान्न विदेवनादीनां
प्रकरणं विनियोजकमिति चेत् -
सत्यम्,
अत एव सांप्रदायिकैर्विदेवनादीनां सन्दशो दर्शितः । राज-
सूयत्व पुरस्कारेण ये धर्मा विधीयन्ते 'राजसूयाय होना उत्पुनाति' इत्येव
मादयस्तन्मध्ये विदेवनादयः पट्यन्ते । अतस्ते सर्व राजसूयाङ्गं प्रयाजानु.
वादेन विधीयमानधर्ममध्ये पठितप्रयाजाङ्गाभिक्रमणवत् । तस्मात् युक्त-
मुक्तं विदेवनादीनां प्रकरणाद्राजसूयाङ्गत्वमिति । तत्सिद्धं प्रकरणस्य स्थाना-
इलीयस्त्वमिति ।
७२
राजसूयभावनाया अनतिरिक्तत्वेन तासां च स्वस्वेतिकर्तव्यताविषयिण्या एकस्या एवा.
काङ्क्षाया अङ्गीकर्तुमुचितत्वादिति भावः ।
ननु प्रातिस्विकरूपेणोत्पन्नायामेव कथंभावाकाङ्क्षायां प्राकृतपदार्थान्वयात् पूर्व-
मेव विदेवनादीनां विधानात् कुतो न प्रकरणग्राह्यतेत्यता कञ्चेति । फलसम्ब
न्धोत्तरकालमिति । निरूपितमेतदधस्तात् । स च फलसम्बन्धश्च । ऋतिदेशकल्प-
नमेव न स्यादिति । प्रातिस्विकरूपेण या आकाङ्क्षा तस्या एव राजसूयवाक्ये राज-
सूयत्वधर्मावच्छिन्नत्वेन प्रतीयमानत्वात् तस्याश्च विदेवनादिभिश्शान्तत्वादाकारक्षाभावे-
न प्राकृतानां धर्माणामतिदेशो न स्यादित्यर्थ: । ननु स्यादेतदेवं यद्येकैवाकाङ्क्षा,
आकाङ्क्षाद्वयानीकारे को दोषः ? तह- यदि हीति । तस्मादिति । विदेवः
नादिभ्यः पूर्व प्राकृतपदार्थान्वयस्यैवावश्याभ्युपगन्तव्यस्वादित्यर्थः । न प्रकरणं विनि
योजकमिति । उभयाकाङ्क्षा भावादिति भावः ।
-
समाधत्ते - सत्यमिति । राजसूयाय होना उत्पुनातीति । एनाः राजाभिषेका-
र्थमाहता श्रपः राजसूयाय हि राजसूयार्थमेव खलूत्पवनं करोत्यध्वर्युरित्यक्षरार्थः ।
सर्व इति । विदेवनाद्यभिषेकान्ता
-
1
-
4
इत्यर्थः । राजसूयाङ्गत्वे दृष्टान्तमाह - प्रयाजेति
प्रकरणमुपसंहरति – तस्मादिति । यत्त्वत्र मयूखमालिकायां - तैत्तिरीय शाखायाम.
भिषेचनीय प्रयोगमध्ये 'दिशोऽभ्ययं राजाभूदिति पञ्चाक्षान् प्रयच्छति' इत्येवमादि-
भिर्विदेवनादीन् विधाय तदनन्तरं मारुतस्य चैक विंशतिकपालस्य वैश्वदेव्यं
चामिक्षाया अग्नये स्विष्टकृते समवद्यति' इत्यभिषेचनीया शेष्टिविशेषमाम्नाय 'अपां
नपत्रे स्वाहोर्जो नप्त्रे स्वाहाग्नये गृहपतये स्वाहेति तिस्र श्राहुतीर्जहोति'
१. च.
-
.
[ प्रकरण-
नैराकाइयेऽपि न राजसूयत्वेन रूपेण नैराकाइयमिति वाच्यम् । आकाङ्क्षाइये
प्रमाणाभावात् ।
कि च प्रातिस्विकरूपैर्या कथंभावाकाङ्का सापि फलसम्बन्धोत्तरकालम् ।
सच राजसूयत्वेन, न तु प्रातिस्विकरूपैः; राजसूयत्वेन च फलसंबन्धे उत्प
नायाः कथंभावाकाङ्क्षायाः विदेवनादिभिः शान्तेर, तिदेशकल्पनमेव न स्यात् ।
यदि हि सामान्य रूपेण प्रातिस्विकरूपेण च फलसंबन्धविधायि वाक्यद्वयं
भवेत्तदा युज्येताव्यकाङ्क्षा द्वयानुसारेण विदेवनादीनामातिदेशिकानां चाङ्गानां
संबन्धः । न (१) तु तदस्ति । तस्मात् प्राकृतैर्धमै नराकाङ्क्षयान्न विदेवनादीनां
प्रकरणं विनियोजकमिति चेत् -
सत्यम्,
अत एव सांप्रदायिकैर्विदेवनादीनां सन्दशो दर्शितः । राज-
सूयत्व पुरस्कारेण ये धर्मा विधीयन्ते 'राजसूयाय होना उत्पुनाति' इत्येव
मादयस्तन्मध्ये विदेवनादयः पट्यन्ते । अतस्ते सर्व राजसूयाङ्गं प्रयाजानु.
वादेन विधीयमानधर्ममध्ये पठितप्रयाजाङ्गाभिक्रमणवत् । तस्मात् युक्त-
मुक्तं विदेवनादीनां प्रकरणाद्राजसूयाङ्गत्वमिति । तत्सिद्धं प्रकरणस्य स्थाना-
इलीयस्त्वमिति ।
७२
राजसूयभावनाया अनतिरिक्तत्वेन तासां च स्वस्वेतिकर्तव्यताविषयिण्या एकस्या एवा.
काङ्क्षाया अङ्गीकर्तुमुचितत्वादिति भावः ।
ननु प्रातिस्विकरूपेणोत्पन्नायामेव कथंभावाकाङ्क्षायां प्राकृतपदार्थान्वयात् पूर्व-
मेव विदेवनादीनां विधानात् कुतो न प्रकरणग्राह्यतेत्यता कञ्चेति । फलसम्ब
न्धोत्तरकालमिति । निरूपितमेतदधस्तात् । स च फलसम्बन्धश्च । ऋतिदेशकल्प-
नमेव न स्यादिति । प्रातिस्विकरूपेण या आकाङ्क्षा तस्या एव राजसूयवाक्ये राज-
सूयत्वधर्मावच्छिन्नत्वेन प्रतीयमानत्वात् तस्याश्च विदेवनादिभिश्शान्तत्वादाकारक्षाभावे-
न प्राकृतानां धर्माणामतिदेशो न स्यादित्यर्थ: । ननु स्यादेतदेवं यद्येकैवाकाङ्क्षा,
आकाङ्क्षाद्वयानीकारे को दोषः ? तह- यदि हीति । तस्मादिति । विदेवः
नादिभ्यः पूर्व प्राकृतपदार्थान्वयस्यैवावश्याभ्युपगन्तव्यस्वादित्यर्थः । न प्रकरणं विनि
योजकमिति । उभयाकाङ्क्षा भावादिति भावः ।
-
समाधत्ते - सत्यमिति । राजसूयाय होना उत्पुनातीति । एनाः राजाभिषेका-
र्थमाहता श्रपः राजसूयाय हि राजसूयार्थमेव खलूत्पवनं करोत्यध्वर्युरित्यक्षरार्थः ।
सर्व इति । विदेवनाद्यभिषेकान्ता
-
1
-
4
इत्यर्थः । राजसूयाङ्गत्वे दृष्टान्तमाह - प्रयाजेति
प्रकरणमुपसंहरति – तस्मादिति । यत्त्वत्र मयूखमालिकायां - तैत्तिरीय शाखायाम.
भिषेचनीय प्रयोगमध्ये 'दिशोऽभ्ययं राजाभूदिति पञ्चाक्षान् प्रयच्छति' इत्येवमादि-
भिर्विदेवनादीन् विधाय तदनन्तरं मारुतस्य चैक विंशतिकपालस्य वैश्वदेव्यं
चामिक्षाया अग्नये स्विष्टकृते समवद्यति' इत्यभिषेचनीया शेष्टिविशेषमाम्नाय 'अपां
नपत्रे स्वाहोर्जो नप्त्रे स्वाहाग्नये गृहपतये स्वाहेति तिस्र श्राहुतीर्जहोति'
१. च.
-
.