2023-04-07 06:28:37 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
निरूपणम् ]
प्राकृतस्यैवाज्यस्य चित्रतागुणमात्र
च विकृतेः प्राकृतेनाज्येन क्लृप्तोपकारैश्चानुयाजैर्नैराकाङ्क्
नस्य चित्रतागुणस्योपहोमाद्यपूर्वाङ्गवन्न प्रकरणं विनियोजकं सम्भवति ।
यदि हि प्राकृतस्य कस्यचिद्गुणस्य स्थाने चित्रता गुणो वि
स गुणो यावदायाति तावद्वि
देव विधानादुभयाकाङ्क्षासम्भवात् प्रकरणविनियोगो भवेत् । न च तादृशः
प्राकृतो गुणोऽस्ति ।
६३
तस्य तत्स्थानापन्नत्वाभावात् ।
न च
नात्प्रकरणसम्भव इति वाच्यम् । निर्गुणत्वस्याविहितत्वेन पाणिक
[commentary]
शिष्टोष्णीष
पर्यवसानात् नैकप्रसरताभङ्गः, एवमत्रापि विशिष्टविधौ सत्यपि विशेषणमात्रे विधेस्ता-
त्पर्यात् नैकप्रसरता
पृषदाज्यपानिति वक्तव्यम्, पृषदाज्यशब्दस्य गुणमात्रविधायकत्वादिति सूत्रार्थः। शास्त्र-
दीपिकाप्यस्मदनुकूलेत्याशयेनाह
इदं सर्पिश्च दधि च' इति वाक्यशेषात्
इत्यर्थः । नैराकाङ्क्
त्ताया विधानात् नोभयाकाङ्क्षालक्षणं प्रकरणं सम्भवतीति भावः । उपहोमाद्यपूर्वा
न
ङ्गवदिति । यथा "अग्नये कृत्तिकाभ्यः पुरोडाशमष्टाक
रोहिण्यै चरुं निर्वपेत्" इति विहितनक्षत्रेष्टिसन्निधौ विहितानां 'अग्नये स्वाहा कृ
त्तिकाभ्यः स्वाहा' "प्रजापतये स्वाहा रोहिण्यै स्वाहा" इत्या
क
प्राकृतैः क्लृप्तोपकारैरे
त्वमेवं पृषत्ताया अपीत्यर्थः ॥
ननु
प्रकरणमा
प्रकरणग्राह्यत्वमित्यत
बृ
ङ्क्षायाः प्राकृतचरमाङ्गान्वयं यावदनुवर्तनादिति भावः । तावदेव ततः पूर्वमेव । गु-
गो
णोऽस्तीति । प्रकृतौ कस्यापि गुणस्याज्योद्देशेना
अनूयाजास्तत्पृष्ठभावेनाज्यं वा यावदायान्ति ततः पूर्वमेव पृषदाज्यविधिरस्तु । ततश्च
प्राकृतस्थानापन्नत्वेन सम्भवति प्रकरणग्राह्यत्वमिति मन्दाशङ्कां मन्दविषन्यायेन परिहर
ति—श्रा
ति--आज्यस्येति । पृषत्तायाः प्राकृतानूयाजोद्
वश्यंभावेन तत्स्थानापन्नता न कदापि सम्भवतीति भावः ॥
ननु तथापि प्राकृतस्य निर्गुणस्य स्थाने विहितत्वात् पृषत्ताया अस्तु प्रकरणग्राह्य-
तेत्याशङ्कयाह
भवतीति न्यायादिति भावः। पाणिकण्डूयनवदिति पाणिना कण्डूयनं पाणिकण्