2023-04-06 07:25:18 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
9
तच्च प्रकरणं द्विविधम्
-
चनायाः प्रकरणं महाप्रकरणम् । तच्च प्रयाजादीनां ग्राहकम् । तच्च प्रकृता-
वेव । यत्र समग्राङ्गोपदेशः सा प्रकृतिः, यथा-
याकाङ्क्षारूपं प्रकरणं संभवति, आकाङ्क्षानुपरमात् ।
सारविवेचिनोव्याख्या संवलितः
विकृतौ तु न प्रकरणं सम्भवति । यत्र न समग्राङ्गोपदेशः सा विकृतिः,
यथा सौर्यादिः । तत्र च यान्यपूर्वाण्यङ्गानि प
प्रकरणं विनियोजकम् । तत्र यद्यपि तेषां किंभावये
प्रधानस्य न कथंभावाकाङ्क्षास्ति, प्राकृतैरेवाङ्गैर्निराकाङ्क्षत्वात् । न च प्राकृता-
नामङ्गानाम
हो
ङ्क्षोपशम इति वाच्यम् । तेषां पठितत्वेऽपि अ
पशमने
[commentary]
ग्राहकत्वेन गृह्यते । नैवं द्रव्यम्" 'द्रव्यस्य अक्रियात्मकत्वात् प्रकरणाग्रह
गा
णाभिधानार्थम्' इत्यादिभाष्यवार्तिकन्यायसुधादिस्वरसादित्यर्थः । भूयोनुग्रहस्यैव
न्याय्यत्वादिति भावः ॥
"
प्रकरणमिदानीं विभजते
श्रा
आकाङ्क्षानुपरमादिति । प्रधानकथम्भावाकाङ्क्षायाः प्रयाजाद्यन्वयमन्तरा अशान्तेः
प्रयाजीयोपकार्याकाङ्क्षायाश्च प्रधानसम्बन्धमन्तरा
यत्रेति । सौर्यादिरिति। "सौर्
स्सौर्येष्टिः। यत्र च भावनापेक्षिताङ्ग
अपूर्वाणि अप्राकृतानि । विकृतिसन्निधावावेवापूर्वतया विहितानीति यावत् । अत्र-प्रकृति-
पदार्थमाह
ननु विकृतावपि प्रधानस्योपकारकाकाङ्क्षासत्वात् अङ्गानां चोपकार्याकाङ्क्षासत्वात्
परस्पराकाङ्क्षया
भावाकांक्षास्तीति । वैकृताकाङ्क्षान्वयदशायामिति शेषः । तर्ह्युत्पन्ना वैकृती आकाङ्क्षा
केन शाम्यति ? तदाह
काङ्क्षाया उत्थानात् तदन्वये च आकाङ्क्षायाः शान्तत्वात् अपूर्वाङ्गान्वयदशायां कुतः
प्रधानाकाङ्क्
न्वयोऽस्तु, तावतैव चाकाङ्क्षाऽपि शाम्यतु किमर्थमप्रत्यक्षाणामनुपस्थितानां च प्राकृ
तानाम
त्वेनेति । अद्ययावदेतेषामनुष्ठानाभावेन एतावता
र्थः । एवं च न पाठमात्रमाकाङ्क्षाशामकत्वप्रयोजकम्; किन्तु येषामुपकारजननसामर्थ्
पूर्वमेव क्लृप्तं तेषामेवाकाङ्क्षाशामकता । तच्च प्राकृतानामेवेति न वैकृतैराकाङ्क्षाशान्ति-
रिति भावः ।