2023-04-03 17:01:00 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
४३
16
,
लिङ्गमिति ।
तत्र मन्त्रविनियोजकं लिङ्गं मुख्य एवार्थे विनियोजकं, न गौणे । मुख्या-
र्थस्य प्रथममुपस्थितत्वेन तत्रैव
विनियोगकल्पनायां गौरवप्रसङ्गात् । अत एव "बर्हिर्देवसदनं दा
सामर्थ्यात्कुशलवनाङ्गम् तेषां मुख्यत्वात्, नोलपराजिलवनाङ्गमित्युक्तम् ।
( लिङ्गस्य वाक्यादितः प्राबल्य
१
निरूपणम् ]
तत्सितुं
लिङ्गमिति । histo
।
तत्र मन्त्र विनियोजकं
15
तदिदं लिङ्गं वाक्यादिभ्यो बलवत् । तेषां हि न साक्षाद्विनियोजकत्वम्,
किं तु लिङ्गं श्रुतिं च कल्पयित्वा । न चासमर्थस्य श्रुतिं कल्पयित्वा विनियोग-
कल्पना सम्भवतीति सामर्थ्यस्यापि कल्प्य
त्सामर्थ्
यित्वा विनियोगः क्रियते इति तस्य प्राबल्यम् । अत एव 'स्योनं ते सद
[commentary]
मन्त्रप्रतिपाद्यपूषदेवतादिविशिष्टे । प्राप्तिरिति । मन्त्राणामिति शेषः । अङ्गत्वेन सम्ब-
न्ध इत्यर्थः ।
-
एवं सामान्यसम्बन्धबोधक
विनियोजकत्वं वक्तुमारभते--तत्रेति । लिङ्गद्वयमध्य इत्यर्थः । मन्त्रविनियोजक-
मिति । अर्थगतस्य लिङ्गस्य विशेषविचारासहत्वादिति भावः । शक्त्
मुख्यः । गौण्यादिना प्रतिपादितो गौणः । गौणार्थे विनियोजकत्वाभावे हेतुमाह
मुख्यार्थस्येति । गौरवप्रसङ्गादिति । अयमाशयः
काङ्क्षान्यथानुपपत्या विनियोगः कल्प्यते । तद्यत्र गौणेऽर्थे विनियोगः कल्पयितुमारभ्यते
तत्र मुख्यार्थप्रतिसन्धानमन्तरा गौणार्थस्य बुद्धा
ऋ
कतायां प्रथमोपस्थिते मुख्यार्थ एव मन्त्रस्य विनियोगोपपत्तौ तावतैव मन्त्राकाङ्क्षायाश्शा-
न्तस्वेन कल्पनामूलच्छेदात् पुनरपि गौणेऽर्थे विनियोगकल्पनेऽनाकाङ्क्षितविधानरूपं गौरवं
प्रसज्येतेति । न च गौणार्थस्थापि स्मर्तव्यतया स्मारकापेक्षा
तत्रापि विनियोगः कल्प्यतामिति वाच्यम् । गौणार्थस्य ध्यानाद्युपायान्तरेणापि स्मृति-
सम्भवेन नियमेन मन्त्रानपेक्षणात् । तेषां कुशानाम् उलपः शुष्कं बर्हिः, उशीर
इत्युक्तमिति । तृतीय
"
( लिङ्गस्य वाक्यादितः प्राबल्यनिरूपणम् )
एवं लिङ्गं निरूप्य तद्गतं वाक्यादिभ्यः प्राबल्यं निरूपयति--तदिदमिति । तत्र
हेतुमाह
साक्षात् श्रुतिकल्पनमपि सम्भवतीत्याह--न चेति । तस्य लिङ्गस्य । स्योनं त इति ।
दर्शपूर्णमासप्रकरणे श्रुतोऽयं मन्त्रः । हे पुरोडाश स्योनं सुखकरं ते तव स्थानं करोमि ।
[^१