2023-03-06 16:02:21 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
३२
[ आाख्यातार्थ -
(आाख्यातार्थनिरूपणम् )
ननु
स्यात्
स्यात् । आख्यातश्रवणे भावनाया इव कर्तुरपि प्रतिपत्तेः । न च भावनयैवा
पसंभवे किमिति तद्वाचकत्वं कल्पनीयमिति साम्प्रतम् । तथा सति आख्यात-
वाच्यकर्त्रैव भावनाक्षेपसंभवे तद्वाचक्रत्वमपि न स्यात् ।
किं च भावनाया न केवलं कर्त्रैव सम्बन्धः,
अतः सा न झटिति कर्तारमेवाक्षिपेत्, विशेषाभावात् । कर्ता तु भावनयैव
संबद्धो न कारकान्तरेण, 'गुणानां च परार्थत्वादसं
इति न्यायात् । अतः स झटिति तामाक्षिपेदिति स एवाख्यातवाच्यः । भाव-
ना तु आक्षेपलभ्यैव किं न स्यात् ।
किंचैवं तृतीयादिविभक्तीनामपि करणादिवाचकत्वं न स्यात्, तेषामपि
कर्तृवदाक्षेपलाभसंभवात् ।
किंच यदि कर्ता न वाच्यः स्यात् कथमेकत्वं तेनान्वियात् ? न हि शा-
ब्दमशाब्दे
[commentary]
इत्यर्थः ।
चेतनव्यापाररूपत्वेनाऽऽश्रयमन्तराऽवस्थानासम्भवादिति भावः ।
इदानीं कर्तुराख्यातवाच्यत्ववादी वैयाकरणः प्रत्यवतिष्ठते
तवाच्यत्वमुपयादयति--आख्यातश्रवण इति । यद्यस्मान्नियमेन प्रतीयते तत्तस्य वा
च्यमिति पूर्वमप्युक्तत्वादिति भावः । तद्बाचकत्वं क<flag>र्ताऽऽच</flag>कत्वम् । न स्यादित्य-
नन्तरं इत्यपि वक्तुं शक्यत्वादिति पूरणीयम्, तथा च कर्तुराख्यातवाच्यः तेन
भावनाक्षिप्यते, भावनाया
- किञ्चेति ।
रह इत्याशयः ।
नन्वस्तु विनिगमनाविरहः, न तावता भवदिष्टसिद्धिः
यदि कर्त्रैव परमसाधारणः सम्बन्ध: स्यात् तर्ह्याक्षिपेत् भावना कर्त्तारं, नैतदस्तीति
भावः । झटिति इतरकारका
कर्तुः कारकत्वेन क्रियान्वयस्यैवोचितत्वादिति भावः । गुणानामिति । गुणानां प्रधा-
नार्थत्वेन समत्वात् परस्परं सम्बन्धो न भवतीति सूत्रार्थः ।
ननु भावनायाः सर्वकारकसम्बन्धेऽपि प्रथमतः कर्त्रैव सा सम्बध्यते तदधीनत्वा
दितरकारकसमवधानस्य, कर्तृव्यापार
पयति, कारकान्तराणि तु धात्वर्थसम्बन्धित्वाद्बहिरङ्गाणि भवन्ति । अतः प्रथमोपस्थि-
तत्वात्प्रथमातिक्रमणे कारणाभावाच्च कर्त्ताऽऽक्षिप्यत इत्यस्वरसादाह
आक्षेपला
मप्यात्क्षेपसम्भवाद्वाच्यत्वं न स्यादित्यर्थः ।
ननु यथा नियमेन कर्त्ताऽऽक्षिप्यते, न तथा कारकान्तराणि । अतस्तेषां व्यभि-
[^१
-
•