2023-03-05 15:32:04 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
सारविवेचिनोव्याख्या संवलितः
अधिकार
२५
(उत्पत्ति
तत्र कर्म
तत्र कर्मस्वरूपमात्रबोधको विधिरुत्पत्तिविधिः, यथा
तो
तीति । उत्पत्तिविधौ च कर्मणः करणत्वेनैवान्वयः-
तु होमं कुर्यादिति साध्यत्वेन । तथा सति साध्यस्य साध्यान्तरान्वयायोगे-
नाधिकारवाक्यावगत
येत्' किं तदिष्टमित्याकांक्षायां फलविशेषसं
न च उत्पत्तिविधाविष्टवाचकपदाभावेन कर्मणा इष्टं भावयेदिति क
वाक्यार्थ इति वाच्यम् । विधिश्रुतेरेवेष्टवोधकत्वात् । सा हि
रुषं प्रवर्तयन्ती कर्मणः फलसंबन्धमात्रं बोधयति । तस्मा
कर्म करणत्वेनान्वेतीति ।
अत एवो'द्भिदा यजेते
[commentary]
एवं विधेः प्रयोजनवत्वं निरूप्य इदानीं तं चतुर्धा विभजते
कर्मस्वरूपज्ञानमन्तरा तदनुष्ठानासंभवात् गुणादिविधेरसंभवाच्च सर्वोपजीव्यत्वेन प्रथममुत्प-
त्तिविधिः, अनन्तरमुत्पन्नस्य प्रयोजनाकांक्षायां विनियोगविधिः, विनियुक्तस्य चानुष्ठाना-
पेक्षायां अनुष्ठान
त्यधिकारिविशेषापेक्षायां 'भारो यो येन वो
कस्तस्य वोढेति युक्तं कर्तृनिरूपणम्
धिश्च निरूपणीयः । अत एव सूत्रकारेणापि प्रथमद्वितीययोरध्याययोः प्रमाणभेदनिरू-
पणद्वारा उत्पत्तिविधिनिरूपणं, तृतीये
र्थपञ्चमयोः प्रयोगविधिनिरूपणं, षष्ठेऽधिकारविधिनिरूपणञ्च कृतं इत्यभिसन्धाय तेनैव
क्रमेण विधिं विभजते
मात्रपदेन गुणफलादयो व्यावर्त्यन्ते । एवं च यत्रोत्पत्तिवाक्य एव गुणफलादयः श्रूयन्ते
तत्रैकस्यैव वाक्यस्य कर्मस्वरूपांशमादायो
धित्वं, अधिकारविधित्वमित्यादि बोध्यम् । कर्मणः धात्वर्थस्य । करणत्वेनेति । भाव-
नायामिति शेषः । भावनायां धात्वर्थस्य साध्यत्वेनान्वयवादिनो बादरेस्तदनुयायिनां च
मतं खण्डयति
नन्तरं इति बोधे जाते इति पूरणीयम् ।
१
विधिश्रुतेरिति । एतच्च पूर्वमेवास्माभिरुपपादितम् । अत एव कर्मणः करणत्वे-
नान्वयाभ्युपगमादेव । उपपद्यत इति । धात्वर्थस्य भावनायां करणत्वेनान्वयाभ्युपग-
मादेवोद्भिदादिपदानां तन्नामत्वस्य वक्ष्यमाणत्वेन तत्सामानाधिकरण्यात् तन्निष्ठ-
करणत्वानुवादकस्सन् उपपद्यत इत्यर्थः । तदेवाभिलपति
मण्डनमिश्रप्रभृतयो मीमांसका वैयाकरणाश्च इष्टसाधनत्वमेव लि
[^१] पुरुषार्थं प्रति
<flag>४ मी