2023-03-05 15:24:37 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
मीमांसान्यायप्रकाशः
[ मत्वर्थलक्षणा-
संभवति रूपवति वाक्ये कर्मविधाने तद्रहिते तत्स्वीकार्यम् ?
किं च 'दध्ना जुहोती'त्यस्य कर्मोत्पत्तिविधित्वे 'पयसा जुहोती'त्यनेनै-
तत्कर्मानुवादेन न पयो विधातुं शक्यते, उत्पत्तिशिष्ट
त्तिशिष्टगुणावरुद्धे हि न गुणान्तरं विधीयते, आकाङ्क्षाया उत्पत्तिशिष्टेनैव
निवृत्तत्वात् । अतस्तेनापि विशिष्टं कर्मान्तरं विधेयम् । तथाचानेकादृष्ट-
कल्पनागौरवम् । 'अग्निहोत्रं जुहोती त्यस्य तु उत्पत्ति
विहितस्य कर्मणो द्रव्याकाङ्क्षायां युगपदेव खलेकपोतन्यायेन 'दध्ना जुहो-
ति', 'पयसा जुहोति' इत्यादिवाक्यैर्गुणा विधीयन्त इति नानेका
गौरवम् । अतो'ऽग्निहोत्रं जुहोती
यस्तु गुणविधय इति युक्तम् ।
'सोमेन यजेते'त्यत्र तु रूपवति वाक्ये कर्मोत्पत्तिविधाने स्वीक्रियमाणे
न किंचिद्दूषणं, पक्षद्वयेऽप्ये
यजे
प्रकृतमनुसरामः । तत्सिद्धं विधिः प्रयोजनवन्तमप्राप्तमर्थं विधत्त इति ॥
[commentary]
रिति भावः । रूपवति द्रव्यदेवताऽन्यतरबोधके वाक्ये कर्मविधाने
रूपाभाववति ज्योतिष्टोमवाक्ये किमर्थं कर्मविधानं स्वीक्रियत इत्यर्थः ।
संभवति सत
एतत्कर्मानुवादेन । दधिवाक्यविहितहोममनूद्य । उत्पत्तिशिष्टेति । उत्पत्तिवा-
क्यविहितेत्यर्थः ।विध्यभावे हेतुमाह--आकांक्षाया इति । द्रव्याकांक्षाया इत्यर्थः । तेनापि
पयसा जुहोती
विधानं, का हानिः ? अ
न्तरभाविनः अदृष्टमन्तरेणासंभवात् ए
नाप्रसङ्ग इत्यर्थः । पक्षान्तरे दोषाभावं दर्शयति-
शुद्धस्यैव कर्मणोऽग्निहोत्रवाक्येन विहितत्वात् तस्य च द्रव्याकांक्षायां तत्सन्निहितैः दध्या-
दिवाक्यैस्सर्वैरपि अविशेषाद्युगपदेव द्रव्ये समर्पिते 'एकार्थास्तु विकल्पेरन्' इति न्या-
येन कर्मणा द्रव्याणां विकल्पेन ग्रहणादेकदा एकस्यैव यागसाधनत्वा
नीयमिति नानेकादृष्टकल्पनाप्रयुक्तं गौरवम् । युगपदन्वयाच्च नोत्पत्ति
।
कमपीति भावः । सर्वेषामुत्पन्नशिष्टत्वात् युगपदन्वयो युक्त इत्याशयः । खलेकपोतन्या-
येनेति । कणिशानां मर्दनेन धान्यनिष्पादनस्थानं खलम् । तत्र धान्ये प्रसारिते तद्भ-
क्षणार्
क्रमशः । सोऽयं ख
पक्षद्वयेऽपोति
यागस्वरूपनिष्पादकत्वेन नात्रादृष्टकल्पनम् । यागस्य स्वर्गजनकत्वे परं एकमदृष्टं कल्पनी-
यम् । तच्चोभयोस्तुल्यमिति भावः । विधिनिरूपणानुगतप्रसङ्गचिन्तयेति । विधिनिरू-
पणमनुसृत्य तत्प्रस
रूपणमुपसंहरति--तत्सिद्धमिति ।