2023-03-05 05:30:58 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
२१
Osma
'ज्योतिष्टोमेने' त्यस्य तूत्पत्तिविधित्वे कर्मस्वरूपं फलसंबन्धश्चेत्युभयं श्रूय-
माणेनैव विधिना विधातव्यमिति दृढो गौरवलक्षणो वाक्यभेदः । यदाहुः-
श्रौतव्यापारनानात्वे शब्दानामतिगौरवम्
॥
एकोक्त्यवसितानां तु नार्थाक्षेपो विरुध्यते ॥ इति ।
न च 'सोमेन यजेते' त्यस्योत्पत्तिविधित्वे यद्यपि न वाक्यभेदः, तथापि
मत्वर्थलक्षणा स्यादेवेति वाच्यम् । तस्याः स्वीक्रियमाणत्वात् । लक्षणातो
वाक्यमेदस्य जघन्यत्वात् । लक्षणा हि पददोषः, वाक्यमेदस्तु वाक्यदोषः,
पदवाक्ययोर्मध्ये पदे एव दोषकल्पनाया उचितत्वात् ।
कल्पना' इति न्यायात् ।
श्र
अत एव 'जातपुत्रः कृष्णकेशोऽग्नीनाधीत' इत्यत्राधानानुवादेन जात-
पुत्रत्वकृष्ण
तस्माद्वाक्यभेदप्रसक्तौ लक्षणैव स्वीकार्या । तस्मात् 'सोमेन यजेते' त्ययमेवो-
[commentary]
ग्विधिः कल्प्यते, विशिष्टस्य चैकत्वेन त
वाक्यभेद इति भावः। ज्योतिष्टोमवाक्ये तु श्रूयमाणो विधि: उभयमपि संस्पृश
अस्त्येव वाक्यभेदः इत्याह
श्रौतेति । श्रुत्यैवानेकार्थविधायकत्वे शब्दानां विधिशब्दानां, एकमुक्त्वा एकं विधाय
तावता निवृत्तव्यापाराणां अर्थाक्षेपः विशिष्टविध्यन्यथानुपपत्त्या विशेषण विधिकल्पनमित्य-
र्थः। अतश्च सोमेन यजेतेत्यत्र विशिष्टस्यैकत्वेन तन्मात्रविधानेन विधिव्यापारे उपरते
अर्थात् विशेषणविधिकल्पनेऽपि न दोष इति भावः । सकृच्छ्रुतस्य
विधातुं स्वरसतः प्रवृत्तस्य बलादने
विधाय तावतैव चरितार्थे तस्मिन् वैशिष्
इति हृदयम् ।
जघन्यत्वात् निकृष्टत्वात् । जघन्यतामुपपादयति--लक्षणा हीति । उचितत्वादिति ।
पदसमूहात्मकत्वात् वाक्यस्याने
तत्कल्पनमेव न्याय्यमिति भावः । गुणेति व्याख्यातपूर्वम् । अतएव लक्षणातो वाक्य-
भेदस्य जघन्यत्वादेव ।
क्यप्राप्तेत्यादि । पदद्वयेनेति । जातपुत्रः, कृष्णकेशः इति पदद्वयेनेत्यर्थः । यद्यप्यत्र
पदद्वयाभ्यामवस्थाविशेषो लक्ष्यते इति क्वचिदुपलभ्यते पाठः । व्याख्यातं च भाट्टालं
कारका
त्मकताशय" मिति । तथापि पदद्वयेनेति पाठस्य बहुत्रोपलम्भात् तत्रैव स्वरसतां मन्वा-
नैरस्माभिरयमेव पाठः स्वीकृतः । अवस्थाविशेषः वयोविशेषः । यदा जातपुत्रत्वं
कृष्णकेशत्वं च सम्भाव्यते तादृशे वयसीत्यर्थः । अतः सोमेन यजेतेत्यत्रैव
त्व उत्पत्तिविधि-
त्वमङ्गीकार्
,
[^१] जै.
१.
-