2023-03-04 18:04:15 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
[ मत्वर्थलक्षणा-
←
तिम् । तथाहि
'दध्ना जुहोती'ति वाक्यमालोच्यते, तदा षष्
जानतां
त्येव
प्रतिपदाधिकरणे हि 'सोमेन यजेते' त्यादिषु किं गुणधात्वर्थयोः फलभा-
वनाकरणत्वेनान्वयः, उत एकस्यैवेति संदिह्य प्रधानसंबन्धलाभात् विनिगम-
नाविरहा
भावनाकरणत्वमित्युक्तम् । भावनाकरणत्वं हि भावनाभाव्यनिर्वर्तकतया । भाव्यं
च स्वर्गादि नादृष्टमन्तरेणेति अनेकेषां करणत्वेऽनेकादृष्टकल्पनाप्रसङ्गात् ।
तस्मादेकस्यैव करणत्वम् ।
यदा
र्थस्य इति भावार्थाधिकरणे संदिह्य द्रव्यगुणयोरेव भावनाकरणत्वम्, 'भूतं
भव्यायोपदिश्यते' इति न्यायादित्याशङ्
पदश्रुतेर्
गुणविधावपि धात्वर्थस्य करणत्वाशङ्कायां गुणपदे मत्वर्थलक्षणेति ।
-
-
[commentary]
तर्हि विधानेवेति वात्तिकस्य का गतिः ?
आपाततः प्रतीतिमवलम्ब्येत्यर्थः । अज्ञाननिवृत्तिमात्रेण संशय
प्रतीतिः । वस्तुगतिं वस्तुतत्त्वम् । तदेवोपपादयति
त्वाभावं । क्रियारूपत्वेन कष्टात्मकस्य यागस्य पुरुषार्थत्वेन भाव्यत्वात् प्रच्या-
वितत्वादिति भावः । वाक्योपात्तं प्रतिपदं भावनया सम्बध्यते न वेति विचारो यत्र क्रियते
तत् प्रतिपदाधिकरणम् । धात्वर्थस्य भावार्थस्य यत्र करणत्वेनान्वयो विचार्य निर्
तद्भावार्थाधिकरणम् ।
सोमेन यजेत्यादिष्वित्यादिपदेन विशिष्टविधयो गृह्यन्ते । लाघवात् एकादृष्ट-
कल्पनाप्रयुक्तलाघवात् । एकस्यैव गुणधात्वर्थान्यतरस्यैव ।
भावार्थाधिकरणमुपक्षिपति- यदाप्येकस्येति । द्रव्यगुणयोरिति । द्रव्यरूपस्य गुण-
रूपस्य वोपपदार्थस्येत्यर्थः । भूतं भव्यायोपदिश्यत इति । सिद्धं वस्तु साध्यसम्पाद-
कत्वेन विधीयत इत्यर्थः । पदश्रुतेर्बलीयस्त्वादिति । यद्यपि मीमांसकमते सर्वेषामेव
पदार्थानां प्राथमिकशाब्दबोधे भावनान्वयात् न तत्र पदश्रुत्यादीनामुपयोगः, तथापि प्राथ-
मिकभावनान्वये यस्य यत् प्रमाणं, तद्गतप्रावल्यस्य तदानीमकिञ्चित्करत्वेऽपि पार्ष्
फलादिसम्बन्धे तदेव निश्चायक
संभवतीत्याह-
प्रवर्तनात्मकस्य विधेः प्रवृत्यतिरिक्तविषयत्वासम्भवेन गुणविधिस्थलेऽपि, धात्वर्था-
वच्छिन्नप्रवृत्तिविषयकविधिरेव युक्त इत्याशङ्
[^१] अभाव्यत्वम् भा. यत्वमजानतां [^२] पू. मी. २.
१. अभाव्यत्वम् भा० यत्वमजानतां
[^४
शीघ