2023-03-04 17:55:21 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
सारविवेचिनोव्याख्या संवलितः
तत्किं स्वतन्त्रमेव मानम् ? उत लिङ्गश्रुती कल्पयित्वा ? । नाऽऽद्यः,
बलाधिकरणविरोधात् । तत्र हि वाक्यं लिङ्गश्रुती कल्पयित्वाऽङ्गत्वे मान-
मित्युक्तम् । द्वितीये प्रत्यक्षां श्रुतिमुत्सृज्य श्रुत्यन्तरकल्पने तस्या एव
वा
त्या तदाश्रयणम् ।
किंच भवतु श्रुत्यन्तरकल्पनम् । तथापि तत्सहकृतः प्रत्यक्ष एव विधिर्धा-
त्वर्थाङ्गत्वेन गुणं विधचे, ? उत कल्पितं विध्यन्तरम् ? कल्पितमिति चेन्न,
श्रुतविधे
राङ्
"
अथ
विधत्ते
अन्वयानुपपत्तेः । नहि संभवति दध्ना होमेनेति चान्वयः । साध्यत्वेनैवान्वयः-
दध्ना होमं भावयेदिति चेत्, न, तथा सत्यानुवादेऽपि धात्वर्थः करणत्वेनै-
वान्वेतीत्येतदुपेक्षितं स्यात्, विवक्षितवाक्यार्थश्च विनैव मत्वर्थलक्षणयाङ्गी-
कृतः स्यात् । तस्मान्न गुणविधौ मत्वर्थलक्षणा ।
भ
;
[commentary]
तर्हि वाक्यमित्याह--समभोति । बलाबलेति । श्रुतिलिङ्गादीनां
राधिकरण इत्यर्थः । एतच्चोपरिष्टाद्ग्रन्थकृदेव निरूपयिष्यति ।
दध्नेति तृतीयाविभक्त्यन्तपदान्तरकल्पनमेव बोध्यम् । द्वितीये लिङ्गश्रुतिकल्पन
कमङ्गत्वे मानमिति पक्षे । कल्पनागौरवमभिसन्धायाह
पिङ्गा
थानुपपत्तिकल्पित
ष्टविधाविति । तथा च यत्रोत्पत्तिविध्यन्तरं नास्ति, तत्राऽगत्या विशिष्टविधिमङ्गीकृत्य
तदन्यथानुपपत्त्या अर्थात् विशेषणविधिकल्पनादशायां श्रुत्यन्तकल्पनादिप्रयासाश्रयणेऽपि
सत्यां गतौ गुणविधिस्थले
कल्पितेऽपि श्रुत्यन्तरे-न भवदिष्टं सेत्स्यतीत्याह--किंचेति । अयमभिसन्धिः-
जुहोती" त्यत्र पदद्वयं श्रूयते, यद्यत्रान्यापि श्रुतिः कल्प्येत केवलाया
संभवात् दध्नेति तृतीयान्तमन्यत्कल्पनीयम्, कल्पितस्य दध्नेतिपदस्याऽन्वयार्थं जुहोतीति
विधिपदान्तरस्वीकारे तेनैव गुणस्य विहितत्वेन 'अग्निहोत्रं जुहोती
प्राप्तत्वेनान्यस्य च कस्यचिदपि विधातुमशक्यत्वेन प्रत्यक्षदृष्टस्य वैयर्थ्यम् । श्रुत्यन्तर-
मकल्पयित्वा प्रत्यक्षतः श्रुतस्यैव कल्पितश्रुतिसहकृतस्य गुणविधायकत्वाङ्गीकारे गुणस्यैव
तत्र करणत्वेनाऽन्वयात् धात्वर्थस्य साध्यत्वेनैवाऽन्वयोऽङ्गीकर्त्तव्यः । अङ्गीकृते च तस्मिन्
प्रतिज्ञाव्याकोपोऽस्मदिष्टसिद्धिश्चेति । श्रुतविधेः 'दप्ना जुहोति' इत्यत्र श्रुतस्य जुहो-
तीति विधिभागस्य ।
[^१] पू. मी. ३.
१. पू. मी.
३ मो० न्या०
प्राबल्यदौर्बल्यविचा
श्रुत्यन्तरकल्पनं
[^३] मी.न्या,