2023-03-03 17:26:35 by dmraviteja
This page has been fully proofread once and needs a second look.
[ मत्वर्थलक्षणा)
स्व
स्वर्गं भावयेदिति ।
यत्र तु कर्म प्रकारान्तरेण प्राप्तं, तत्र तदुद्देशेन गुणमात्र
यथा 'दध्ना जुहुयात्' इत्यत्र होमस्य 'अग्निहोत्रं जुहुयात' इत्यनेन प्राप्तत्वा-
दो
द्धोमोद्देशेन दधिमात्रविधानम्-
( विशिष्टविधिनिरूपणम् )
यत्र तूभयमप्राप्तं तत्र विशिष्टं विधत्ते । तदुक्तम्
इति । शिष्टा उपदिष्टा इत्यर्थः । यथा 'सोमेन यजेत' इत्यत्र सोमयागयोरप्रा-
तत्वात्सोमविशिष्टयागविधानम् 'सोमवता यागेनेष्टं भावयेत्' इति । न चो-
भय
( मत्वर्थलक्षणानिरूपणम् )
विशिष्टविधौ च
[commentary]
अप्राप्तं प्रमाणान्तरेणाऽज्ञातम् । अग्निहोत्रं जुहुयात्स्वर्गकाम इति । यद्यपि नेदं
उत्पत्तिवाक्यमग्निहोत्रहोमस्य, "अग्निहोत्रं जुहेति" इति वाक्यान्तरस्यैव तत्त्वाङ्गीकारात्
तथाऽपि फलाविधेयत्वस्य चतुर्थे साधयिष्यमाणत्वात् अधिकारवाक्येऽपि फलोद्देशन
कर्मण एव विधानात् स्पष्टतया फलवत्त्वज्ञापनार्थमिदमुक्तम् ।
2073
नचेदन्येनेति । प्रथमाध्यायचतुर्थपादीय
रन् अविभागाद्विधानार्थे न चेदन्येन शिष्टाः" इति समग्रसूत्रम् । इष्टं भावयेदिति ।
नन्वत्र सोम--याग
येदिति कथं बोधः इति चेत्
प्रवर्त्तकत्व
प्रवर्त्तकत्वसिद्धयर्थं स्वविषयस्य यागादेरिष्टसाधनत्वमाक्षिपति, तद्यदि उत्पत्तिवाक्य एव
फलविशेषः श्रूयेत तत्राऽऽक्षेपतः पूर्वमेव फलसम्बन्धोऽवगत इति न तत्राऽऽक्षेपकत्वम्, यत्र
तु स न श्रूयते तत्र सामान्यत इष्टसाधनत्वमाक्षिप्यते । तस्मिन् फलविशेष
अधिकारवाक्येन समर्प्यते । अतो युक्त एवोत्पत्तिवाक्ये इष्टं भावयेदिति बोधः । ननु
यदि सोमस्य यागस्य चोभयोर्विधानं, तदा उभयत्र विधिव्यापारः कल्पनीयः, स च
विध्यावृत्तिमन्तरा न संभवति, अतो "यागेन भावयेत्, सोमेन भावयेत्" इति वाक्यद्वयं
कल्पनीयम्, ततश्च वाक्यभेदः स्फुट इत्याशङ्कयाऽऽह--न चेति । विशिष्टस्यैकत्वा
दिति । सोमविशिष्टो यागो विधीयत इत्युक्तौ विशेष्य एव विधिप्रवृत्ते: तस्य चैकत्वा-
न्नानेकविधानकृतो वाक्यभेद इत्यर्थः । न च विधेर्विशेष्यभूतयागमात्र
"सोमेन'" इति व्यर्थमिति वाच्यम् । तस्याऽर्थिक
सोम--यागयोरुभयोरपि कारकत्वेन परस्परान्वयासंभवेन कथं वैशिष्ट्य
पार्ष्
वतेति । नन्वत्र लक्षणामन्तरा उपपत्तौ सत्यां किमर्थं गुरुभूता लक्षणाऽऽश्रीयते, अत
[^१] त्रं विधत्ते । [^२] जै. सू. १. ४. ९.
1
-