2023-02-20 11:46:10 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
[ १३ ]
यस्थानन्तगुणैरनन्त इति सन्नामार्थवृत्तां गतं
येनाऽवादि च वादिनां श्रुतिशिरस्सिद्धान्ततत्वं मुदे ॥ ३ ॥
न्यायप्रकाशकर्ता निरवधिविद्यामृतप्रदस्सततम् ।
मीमांसाद्वयनयवित् तनयस्तस्याऽपदेवोऽभूत् ॥ ४ ॥ इति ॥
अयं पूर्वोत्तरमीमांसयोः धर्मशास्त्रे च परिनिष्ठित आसीत् ।
श्रस्य गुरुः
you a
श्रयं च स्वपितुरनन्तदेवादेव विद्यामनवद्यामधिगतवान् । नान्यस्मात्, अयमभिप्रायो
प्रन्थकत्रैव प्रन्यादौ गुरुनमस्कारप्रतिपाद के द्वितीयश्लोके ध्वनितः विवृतश्च तत्पुत्रेण
"अनन्तरूपिणमिति अनन्तसंज्ञकमित्यर्थः" इति तत्पद्यं व्याचक्षाणेन । सति न्चैवं कीत्-
महाशयेन ( A. Berriedale Keith ) पाश्चात्य विदुषा "आपदेवः अनन्तदेवस्य
पुत्रो गोविन्दस्य शिष्यः" ( Apadeva, son of Anantadeva, and pupil
of Govinda [Karma Mimamsa P. 13.] ) इति यदुक्तं तत् निर्मूलं "गोवि
न्दगुरुपादयोः" इति न्यायप्रकाशोपान्ति मश्लोकस्थपददर्शन जनितभ्रममूलं वेति पश्यामि ।
अनेन कृताः प्रन्थाः
अनेन पूर्वमीमांसायामयमेको प्रन्थः उत्तरमीमांसायां दीपिकाख्यो प्रन्थः श्रीसदा-
नन्दयतिकृतस्य वेदान्तसारस्य व्याख्यारूपश्चैको व्यरचि । सोऽपि काश्यां श्रीरङ्गे च
मुद्रित इदानीमुपलभ्यते । श्रापस्तम्बश्रौतसूत्रव्याख्यैकाप्यनेनारचितेति मद्रप्रान्तीयराज-
कीय पुस्तकालय सूचीपत्रतोऽवगम्यते । परन्तु साऽनेनैव कृता एतत्तनयेन वेति तत्र सन्दिग्ध-
मुक्तम् । एतावन्त इदानीमुपलभ्यन्ते । त्रिष्वपि तदीयेषु ग्रन्थेष्वयमेव न्यायप्रकाशः प्रथम-
गणना मर्हति ।
व्याख्यानावश्यकता
६
एवमत्युत्तमोऽयं प्रन्यो यद्यपि महान्तमुपकारमावहत्येतच्छास्त्रं प्रविविक्षताम्, मुद्रित
श्चापि बहुत्र बहुवारं, तथापि प्रतिगम्भीरत्वात् अनतिसरलैर्वा क्यैरा रचितत्वात् अनति वि-
स्तृतत्वाच्चान्त रेगौतदाशयाविष्कारिणीं समुचितां कान व्याख्यां नाकाक्षामध्ये तणां यथा-
वदमिपूरयतीति जानाध्यैवेदंशास्त्रपरिशीलनचतुरा पण्डितमण्डकी। तेन च क्लिश्यमाना छात्र-
संहतिर तितरामुपकृता श्रीमतां पण्डितप्रवराणां महामहोपाध्यायश्री कृष्णनाथन्यायपञ्चाननम-
हाशयानां व्याख्ययार्थदर्शिन्याख्यया, तदर्थ मघमणं छात्रकुलं तेभ्य इति नात्र विवादा, तथापि
कालेऽस्मिन् भारतीयनिखिलशास्त्र कला कौशल भक्षणकुक्षिम्भरौ, अनुभवत्सु स्वाप्निकी •
मेव दशामिदंशास्त्रीयेष्वपि पदार्थेषु क्षीणे च पारम्परिकेऽध्ययनाध्यापनरूपे स्नेहे तत्क्ष-
याच्चासन्न निर्वाणे ज्ञानप्रदीपे न यथायथमवभासन्ते पदार्था एतच्छास्त्रीया अपि, किन्तु
सुशिक्षित मतीनामप्यन्यथान्यथा प्रतिभान्ति प्रतिभावतां मतौ, त एव च प्रत्थारूढा
भवन्तीत्ययं दोषो व्याख्यामपि तामर्थदर्शिनी (१) बहुत्र स्पृशति । तद्व्याख्या सम्वन्ध्यय.
D
( १ ) तत्रत्या दोषा इमे - अक्लप्तोपकारकत्वेनेति । प्रधानस्योपकारविषयकाकाङ्क्षाविरहेणोपका-
रस्य न वलप्तवं, सान्निध्यादुपकारकं कल्प्य मिति भावः । ( ८७ - ११ ) क्लृप्तोपकारत्वेन = उपकारा.
काङ्क्षाया उस्थितरनेन । ( ८७ - १४ ) क्लसोपकारस्वादिति । उपकारस्योपकारपृष्ठभावेन शब्दप्रतिपा-
यस्थानन्तगुणैरनन्त इति सन्नामार्थवृत्तां गतं
येनाऽवादि च वादिनां श्रुतिशिरस्सिद्धान्ततत्वं मुदे ॥ ३ ॥
न्यायप्रकाशकर्ता निरवधिविद्यामृतप्रदस्सततम् ।
मीमांसाद्वयनयवित् तनयस्तस्याऽपदेवोऽभूत् ॥ ४ ॥ इति ॥
अयं पूर्वोत्तरमीमांसयोः धर्मशास्त्रे च परिनिष्ठित आसीत् ।
श्रस्य गुरुः
you a
श्रयं च स्वपितुरनन्तदेवादेव विद्यामनवद्यामधिगतवान् । नान्यस्मात्, अयमभिप्रायो
प्रन्थकत्रैव प्रन्यादौ गुरुनमस्कारप्रतिपाद के द्वितीयश्लोके ध्वनितः विवृतश्च तत्पुत्रेण
"अनन्तरूपिणमिति अनन्तसंज्ञकमित्यर्थः" इति तत्पद्यं व्याचक्षाणेन । सति न्चैवं कीत्-
महाशयेन ( A. Berriedale Keith ) पाश्चात्य विदुषा "आपदेवः अनन्तदेवस्य
पुत्रो गोविन्दस्य शिष्यः" ( Apadeva, son of Anantadeva, and pupil
of Govinda [Karma Mimamsa P. 13.] ) इति यदुक्तं तत् निर्मूलं "गोवि
न्दगुरुपादयोः" इति न्यायप्रकाशोपान्ति मश्लोकस्थपददर्शन जनितभ्रममूलं वेति पश्यामि ।
अनेन कृताः प्रन्थाः
अनेन पूर्वमीमांसायामयमेको प्रन्थः उत्तरमीमांसायां दीपिकाख्यो प्रन्थः श्रीसदा-
नन्दयतिकृतस्य वेदान्तसारस्य व्याख्यारूपश्चैको व्यरचि । सोऽपि काश्यां श्रीरङ्गे च
मुद्रित इदानीमुपलभ्यते । श्रापस्तम्बश्रौतसूत्रव्याख्यैकाप्यनेनारचितेति मद्रप्रान्तीयराज-
कीय पुस्तकालय सूचीपत्रतोऽवगम्यते । परन्तु साऽनेनैव कृता एतत्तनयेन वेति तत्र सन्दिग्ध-
मुक्तम् । एतावन्त इदानीमुपलभ्यन्ते । त्रिष्वपि तदीयेषु ग्रन्थेष्वयमेव न्यायप्रकाशः प्रथम-
गणना मर्हति ।
व्याख्यानावश्यकता
६
एवमत्युत्तमोऽयं प्रन्यो यद्यपि महान्तमुपकारमावहत्येतच्छास्त्रं प्रविविक्षताम्, मुद्रित
श्चापि बहुत्र बहुवारं, तथापि प्रतिगम्भीरत्वात् अनतिसरलैर्वा क्यैरा रचितत्वात् अनति वि-
स्तृतत्वाच्चान्त रेगौतदाशयाविष्कारिणीं समुचितां कान व्याख्यां नाकाक्षामध्ये तणां यथा-
वदमिपूरयतीति जानाध्यैवेदंशास्त्रपरिशीलनचतुरा पण्डितमण्डकी। तेन च क्लिश्यमाना छात्र-
संहतिर तितरामुपकृता श्रीमतां पण्डितप्रवराणां महामहोपाध्यायश्री कृष्णनाथन्यायपञ्चाननम-
हाशयानां व्याख्ययार्थदर्शिन्याख्यया, तदर्थ मघमणं छात्रकुलं तेभ्य इति नात्र विवादा, तथापि
कालेऽस्मिन् भारतीयनिखिलशास्त्र कला कौशल भक्षणकुक्षिम्भरौ, अनुभवत्सु स्वाप्निकी •
मेव दशामिदंशास्त्रीयेष्वपि पदार्थेषु क्षीणे च पारम्परिकेऽध्ययनाध्यापनरूपे स्नेहे तत्क्ष-
याच्चासन्न निर्वाणे ज्ञानप्रदीपे न यथायथमवभासन्ते पदार्था एतच्छास्त्रीया अपि, किन्तु
सुशिक्षित मतीनामप्यन्यथान्यथा प्रतिभान्ति प्रतिभावतां मतौ, त एव च प्रत्थारूढा
भवन्तीत्ययं दोषो व्याख्यामपि तामर्थदर्शिनी (१) बहुत्र स्पृशति । तद्व्याख्या सम्वन्ध्यय.
D
( १ ) तत्रत्या दोषा इमे - अक्लप्तोपकारकत्वेनेति । प्रधानस्योपकारविषयकाकाङ्क्षाविरहेणोपका-
रस्य न वलप्तवं, सान्निध्यादुपकारकं कल्प्य मिति भावः । ( ८७ - ११ ) क्लृप्तोपकारत्वेन = उपकारा.
काङ्क्षाया उस्थितरनेन । ( ८७ - १४ ) क्लसोपकारस्वादिति । उपकारस्योपकारपृष्ठभावेन शब्दप्रतिपा-