मीमांसान्यायप्रकाशः सारविवेचिनीव्याख्यासहितः /148

१२६
 
मोमांसान्यायप्रकाशः
 
[ कर्मनामधेय-]
 
न तावदत्र गुणविशिष्टयागविधानं संभवति, 'दधि मधु घृतं पयो धाना

उदकं तण्डुलास्तत्संसृष्टं प्राजापत्यम्' इत्यनेन विहितत्वाद्यागस्य विशिष्टवि
-
धानानुपपत्तेः । (। [^१) ]प्राप्तस्य च यागस्य फललसम्बन्धे गुणसंबन्धे च विधीय-

माने वाक्यभेदः ।
 
।
 
अथ चित्राशब्दात् चित्रत्व स्त्रीत्वयोः प्रतिपत्तेः स्त्रोत्वस्य च स्वभावतः

प्राणि धर्मत्वात् प्रकृते दध्यादिद्रव्यके कर्मणि निवेशायोगान्नानेन वाक्येन
 
चित्रावाक्ये
 

 
[commentary]
 
नामधेयत्वाङ्गोगीकरणमित्याशङ्ककां अनूद्य परिहर्तुमारभते-न तावदित्यादिना ।
। अत्र
चित्रावाक्ये। गुणविशिष्टयागविधानमिति । चित्ररव त्वस्त्रीत्वावच्छिन्नद्रव्यविशि.
-
ष्टय यागस्य विधानमित्यर्थः । ननु गुण विशिष्टयागविधानाङ्गीकारेऽपि चित्रापढ़ें
दे
मत्वर्थलक्षणाङ्कीकारापत्त्या ततो नामधेयत्वाङ्गीकरणस्यैव युक्तत्वात् पूर्वोक्त विषयत्व
-
मेवास्यापतितमिति कथं ततः पृथगुक्तिरिति चेत् - --न; ये शब्दाः क्वचिदप्यर्थविशेषे

न रूढाः उभयत्र तुल्यववृत्तिकाः त एवंव पूर्वोद हरण विषयाः, न त्वर्थविशेषे

रूढाश्चित्रादिशब्दाः, अत एव सोमादिशब्दाना नांमर्थविशेषे रूढत्वादेवागत्या मत्वर्थ-

लक्षणामप्यङ्गीकृत्य विशिष्टविधिरेवाश्रितः, अतश्च युक्तैव पृथगुक्तिः । मधु माक्षि
-
कम्, धानाः भ्रष्टाः यबवतण्डुलाः । तदिति दध्यादिद्रव्य सप्तकपरामर्शि, मिंमिश्रितद-

ध्यादिसमुदायः प्रजापतिदेवताक इत्यर्थः । विहितत्वात् यागस्य<error>यागस्य</error><fix>यागस्ये</fix>त्येकवचनं प्रयुक्त.
-
वतः प्ग्रन्थकारस्यात्र न्यायसुधाकृमिदभिमतः दध्याद्यनेकद्रव्य कैकयागपक्ष एवाभिप्रेत

इत्यवगम्यते । नवीनास्तु - -"सप्तदश प्राजापत्या" नित्यादिवत् अत्राप्यनेकया गपक्ष..
-
मेवानी ङ्गीकुर्वन्ति । अत्र चैकयागपक्षनिराकरण पूर्व कमने कया कयागपक्ष स्थिरीकरणं कौस्तुभे

चित्राधिकरणे द्रष्टव्यम् । विस्तरभयान्नेह प्रपञ्च्यते । ननु अनुमत्यादिवाक्यैः पृथक्

पृथक् स्वरूपतः प्राप्तानामपि कर्मणां "राजा राजसूयेन स्वाराज्यकामो यजेत"

इत्यनेन राजकर्तृविशिष्टत्वेन यथा फले विधानम् तद्वदत्रापि प्राप्तस्यापि कर्मण: पुनर्गुण-

विशिष्टत्वेन फलोद्देशेन विधानमस्वित्यतात्वित्यत आह-प्राप्तस्येति । वाक्यमे। वाक्यभेद इति । श्र। अयं

भावः - --एकादशे हि द्रव्यदेवतादीनां उत्पत्तिविध्यन्वयित्वम् देशकाल कर्त्रादीनां च

प्रयोगान्वयित्वम् । तद्यत्रोत्पत्स्त्यन्वयिगुणः श्रूयते तत्र कर्मणामुत्पत्तिविधिः, यत्र च प्रयो
-
गान्वयिगुणः श्रूयते तत्र प्रयोगविधिश्चाङ्गीक्रियते । अत एव च यत्र वाक्यद्वये प्रयोगा-

न्वयिगुणश्रवणं तत्र विनिगमना विरहादुभयन्त्र प्रयोगविधिः, तत्राविरोघे समुच्चयः, विरोधे

विकल्प इत्यादि स्पष्टमुपपादितम् । अत एव च राज्ञः प्रयोगान्वयिगुणस्त्वात् युज्यते

तत्रोलत्पन्नस्यापि कर्मणः पुनः प्रयोगविधिः, प्रकृते तु चित्रत्वस्य प्रयोगान्वयित्वासम्भवात्

न तद्विशिष्टप्रयोगविधिस्सम्भवतीत्युभयोविंर्विधाने वाक्यमेभेदो दुष्परिहर इति ।
 
2
 
।
 
पूर्वपक्षी प्रकारान्तरेण गुणविधित्वं साधयितुमुपक्रमते- अथेति । चित्रत्व स्त्रीत्व
-
योरिति । प्रकृत्यंशेन चित्रत्वस्य टाबंशेन स्त्रीत्वस्य च प्रतिपत्ते रित्यर्थः । अत्र च नीला.
-
दिव्यक्तेरेकत्वं नित्यत्वं च श्रअयं शुक्नोलोऽयमपि शुक्लः इत्यादिभेदप्रतीतिस्तु विभिन्नगुणाश्र
यमै-
यभेदाधीनः, एवमेवातिनीलः ईषन्नीलः इत्यादिप्रतीतिरप्याश्रयभेदकृत एव । एवञ्च

 
 
[^१] 'प्राप्तस्य' नास्ति. 'प्राप्तस्य' नास्तिक. क.
 
3