2023-03-09 16:43:25 by Veera Raagavan
This page has been fully proofread once and needs a second look.
आमिक्षापदसान्निध्यात्तस्यैव विषयार्पणम्॥ इति ।
तथा --
श्रुत्यैवोपपदस्यार्थः सर्वनाम्ना[^१]भिधीयते ।
तदर्थस्तद्धितेनैवं त्रयाणामेकवाच्य[^२]ता॥ इति ।
तस्मात् यथा वैश्वदेवीशब्दोपात्तविशेषसमर्पकत्वेनामिक्षापदस्य वैश्व-
देवीशब्देन सामानाधिकरण्यम्, एवं सामान्यस्याविधेयत्वाद्यज्यवगतया-
गविशेषसमर्पकत्वेन नामधेयस्य यजिना सामानाधिकरण्यम्। तत्सिद्धं
नामधेयानां विधेयार्थपरिच्छेदकतयाऽर्थवत्त्वम्। यथाहुः --
'तदधीनत्वाद्यागविशेषसिद्धेः' इति।
नामधेयत्वं च निमित्तचतुष्टयात्-मत्वर्थलक्षणाभयात्, वाक्यभेद-
भयात, तत्प्रख्यशास्त्रात्, तद्वयपदेशाच्चेति।
[commentary]
द्रव्यविशेषमभिधत्त इत्यर्थः । नन्वेवं तद्धितेनैवामिक्षोक्तौ आमिक्षापदवैयर्थ्यमित्या-
शङ्क्याह-आमिक्षापदेति। सन्निहितार्थविशेषवाचित्वेन विहितस्य तद्धितस्य तत्समर्प-
कपदापेक्षायां आमिक्षापदेन तत्समर्पणं क्रियत इत्यर्थः। तस्य तद्धितस्य विषयार्पणमे-
वेत्यन्वयः। तद्धितोपपदसर्वनाम्नामेकार्थत्वे वार्तिकोदाहृतां वृद्धसम्मतिं स्वयमुदाहरति-
श्रुत्यैवेति। उपपदस्य आमिक्षारूपस्य योऽर्थः सः वृत्तिघटकेन 'अस्ये' ति सर्व-
नाम्ना श्रुत्यैवाभिधीयते तदर्थ एव च तद्धितेनेति त्रयाणां तद्धितोपपदसर्व-
नाम्नामेकमेव वाच्यमित्यर्थः।
दृष्टान्तं प्रकृते सङ्गमयति--तस्मादिति। सामानाधिकरण्यमिति। एवञ्च
यत्रार्थद्वारको विशेषणविशेष्यभावः तत्रैव प्रवृत्तिनिमित्तैकार्थवृत्तित्वरूपसामानाधिकरण्या-
पेक्षा; संज्ञायास्तु संज्ञान्तरविशेषात् स्वविषयव्यावर्तकत्वमिति नैवंविधसामानाधिकरण्या
पेक्षा, किन्तु तुल्यविभक्तिकनिर्देशमात्रमत्र सामानाधिकरण्यमिति भावः।
इदानीं नामधेयानी प्रयोजनवश्त्वनिरूपणमुपसंहरति- तरिसत्सिद्ध मिति ।'। अर्थव
त्वम् प्रयोजनवस्त्वम् । अर्थवत्वे वार्तिकं प्रमाण यति-तदधोनेति । वार्तिकें। वार्तिके नामधे.-
यस्य सार्थक्यप्रतिपादनप्रकरणस्थमिदं वाक्यम् । ननु विहितविधानासम्भवेन एतद्विधि-
विहितस्य यागस्य विध्यन्तरविहितेभ्यो यागेभ्यो भेदस्य प्रतीतत्वात् धातुत एव चानुष्ठा-
नयोग्ययाग विशेषसिद्धेः नामधेयवैयर्थ्यमित्याशङ्कायामाह- तदधीनत्वादिति । नामधे.-
याधीनस्त्वादिस्त्यर्थः । अयमाशयः-
-यद्यपि अप्रवृत्तप्रवर्तनात्मक विधिविषयत्वान्यथानुप-
पत्तिपर्यालोचनया यागविशेषसिद्धिः, तथापिफोकोऽसौ विशेषः इति जिज्ञासायां तन्निर्धार-
णस्य नामधेयाधीन सिद्धित्वात् तादृशार्थनिर्धारकत्वेन नामधेयानामर्थवत्वमिति ।
-।
एवं नामधेयानामर्थवत्वं निरूप्येदानों नामधेयत्वापादकं हेतुं निरूपयति-नामधे-
यत्वं चेति । निमित्तंतचतुष्टयादिति । अनेन यत् कैश्चित् पञ्चमं नामधेपत्वे निमित्त-
मुक्तमुत्पत्तिशिष्टगुण बलीयस्त्वरूपं तत् न सङ्घतमिति वदगतमिति वक्ष्यमाणमिह स्फोरितम् ।
।
[^१.] सर्वनाम्नः प्रतीयते [^२] वाक्यता.
"
-
तथा --
श्रुत्यैवोपपदस्यार्थः सर्वनाम्ना[^१]भिधीयते ।
तदर्थस्तद्धितेनैवं त्रयाणामेकवाच्य[^२]ता॥ इति ।
तस्मात् यथा वैश्वदेवीशब्दोपात्तविशेषसमर्पकत्वेनामिक्षापदस्य वैश्व-
देवीशब्देन सामानाधिकरण्यम्, एवं सामान्यस्याविधेयत्वाद्यज्यवगतया-
गविशेषसमर्पकत्वेन नामधेयस्य यजिना सामानाधिकरण्यम्। तत्सिद्धं
नामधेयानां विधेयार्थपरिच्छेदकतयाऽर्थवत्त्वम्। यथाहुः --
'तदधीनत्वाद्यागविशेषसिद्धेः' इति।
नामधेयत्वं च निमित्तचतुष्टयात्-मत्वर्थलक्षणाभयात्, वाक्यभेद-
भयात, तत्प्रख्यशास्त्रात्, तद्वयपदेशाच्चेति।
[commentary]
द्रव्यविशेषमभिधत्त इत्यर्थः । नन्वेवं तद्धितेनैवामिक्षोक्तौ आमिक्षापदवैयर्थ्यमित्या-
शङ्क्याह-आमिक्षापदेति। सन्निहितार्थविशेषवाचित्वेन विहितस्य तद्धितस्य तत्समर्प-
कपदापेक्षायां आमिक्षापदेन तत्समर्पणं क्रियत इत्यर्थः। तस्य तद्धितस्य विषयार्पणमे-
वेत्यन्वयः। तद्धितोपपदसर्वनाम्नामेकार्थत्वे वार्तिकोदाहृतां वृद्धसम्मतिं स्वयमुदाहरति-
श्रुत्यैवेति। उपपदस्य आमिक्षारूपस्य योऽर्थः सः वृत्तिघटकेन 'अस्ये' ति सर्व-
नाम्ना श्रुत्यैवाभिधीयते तदर्थ एव च तद्धितेनेति त्रयाणां तद्धितोपपदसर्व-
नाम्नामेकमेव वाच्यमित्यर्थः।
दृष्टान्तं प्रकृते सङ्गमयति--तस्मादिति। सामानाधिकरण्यमिति। एवञ्च
यत्रार्थद्वारको विशेषणविशेष्यभावः तत्रैव प्रवृत्तिनिमित्तैकार्थवृत्तित्वरूपसामानाधिकरण्या-
पेक्षा; संज्ञायास्तु संज्ञान्तरविशेषात् स्वविषयव्यावर्तकत्वमिति नैवंविधसामानाधिकरण्या
पेक्षा, किन्तु तुल्यविभक्तिकनिर्देशमात्रमत्र सामानाधिकरण्यमिति भावः।
इदानीं नामधेयानी प्रयोजनव
त्वम् प्रयोजनव
यस्य सार्थक्यप्रतिपादनप्रकरणस्थमिदं वाक्यम्
विहितस्य यागस्य विध्यन्तरविहितेभ्यो यागेभ्यो भेदस्य प्रतीतत्वात् धातुत एव चानुष्ठा-
नयोग्ययाग
याधीन
पत्तिपर्यालोचनया यागविशेषसिद्धिः, तथापि
णस्य नामधेयाधीन
-
एवं नामधेयानामर्थवत्वं निरूप्येदानों नामधेयत्वापादकं हेतुं निरूपयति-नामधे-
यत्वं चेति
मुक्तमुत्पत्तिशिष्टगुण
[^१
"
-