2023-02-20 11:47:32 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
सारविवेचिनी व्याख्यासंवलितः
श्रामिक्षापदसान्निध्यात्तस्यैव विषयार्पणम् ॥ इति ।
श्रुत्यैवोपपदस्यार्थः सर्वनाम्ना (१) भिधीयते ।
तदर्थस्तद्धितेनैवं त्रयाणामेकवाच्य (२)ता ॥ इति ।
तस्मात् यथा वैश्वदेवीशग्दोपात्त विशेषसमर्पकत्वेनामिक्षापदस्य वैश्व
देवीशब्देन सामानाधिकरण्यम्, एवं सामान्यस्याविधेयत्वाद्यज्यवगतया-
गविशेषसमर्पकत्वेन नामधेयस्य यजिना सामानाधिकरण्यम् । तत्सिद्धं
नामधेयानां विधेयार्थपरिच्छेद कतयाऽर्थवश्वम् । यथाहुः -
'तदधीनत्वाद्यागविशेषसिद्धेः' इति ।
निरूपणम् ]
तथा-
1
नामधेयत्वं च निमित्तचतुष्टयात्- मत्वर्थलक्षणाभयात्, वाक्यभेद-
भयात, तत्प्रख्यशास्त्रात्, तद्वयपदेशाच्चेति ।
११६
द्रव्यविशेषमभिधत्त इत्यर्थः । नन्वेवं तद्धितेनैवामिक्षो को श्रामिक्षा पदवैयर्थ्यमित्या.
शङ्कयाह - श्रामिक्षापदेति । सन्निहितार्थविशेषवाचित्वेन विहितस्य तद्धितस्य तत्समर्प •
कपदापेक्षायां श्रामिक्षापदेन तत्समर्पणं क्रियत इत्यर्थः । तस्य तद्धितस्य विषयार्पणमे-
वेत्यन्वयः । तद्धितोपपदसर्वनाम्नामे कार्थत्वे वार्तिको दाहृतां वृद्धसम्मतिं स्वयमुदाहरति-
श्रुत्यैषेति । उपपदस्य श्रामिक्षारूपस्य योऽर्थः सः वृत्तिघटकेन 'स्ये' ति सर्व-
नाम्ना श्रुत्यैवाभिधीयते तदर्थ एव च तद्धितेनेति त्रयाणां तद्वितोपपदसर्व-
नाम्नामेकमेव वाच्यमित्यर्थः ।
धान्तं प्रकृते सङ्गमयति - तस्मादिति । सामानाधिकरण्यमिति । एव
यत्रार्थद्वारको विशेषणविशेष्यभावः तत्रैव प्रवृत्तिनिमित्तैकार्थवृत्तित्वरूपसामानाधिकरण्या-
पेक्षा; संज्ञायास्तु संज्ञान्तर विशेषात् स्वविषयव्यावर्तकस्वमिति नैवंविधसामानाधिकरण्या
पेक्षा, किन्तु तुल्यविभक्तिक निर्देशमात्रमन्त्र सामानाधिकरण्यमिति भावः ।
इदानीं नामधेयानी प्रयोजनवश्वनिरूपणमुपसंहरति- तरिसद्ध मिति ।' अर्थव
त्वम् प्रयोजनवस्वम् । अर्थत्वे वार्तिकं प्रमाण यति-तदधोनेति । वार्तिकें नामधे.
यस्य सार्थक्यप्रतिपादनप्रकरणस्थमिदं वाक्यम् । ननु विहितविधानासम्भवेन एतद्विधि-
विहितस्य यागस्य विध्यन्तरविहितेभ्यो यागेभ्यो भेदस्य प्रतीतत्वात् धातुत एव चानुष्ठा-
नयोग्ययाग विशेषसिद्धेः नामधेयवैयर्थ्यमित्याशङ्कायामाह- तदधीनत्वादिति । नामधे.
याधीनस्वादिस्यर्थः । अयमाशयः-
यद्यपि अप्रवृत्तप्रवर्तनात्मक विधिविषयत्वान्यथानुप-
पत्तिपर्यालोचनया यागविशेषसिद्धिः, तथापि फोऽसौ विशेषः इति जिज्ञासायां तन्निर्धार-
स्य नामधेयाधीन सिद्धित्वात् तादृशार्थनिर्धारकत्वेन नामधेयानामर्थवत्वमिति ।
-
एवं नामधेयानामर्थवत्वं निरूप्येदानों नामधेयत्वापादकं हेतुं निरूपयति-नामधे-
यत्वं चेति । निमित्तंचतुष्टयादिति । अनेन यत् कैश्चित् पञ्चमं नामधेपत्वे निमित्त-
मुक्तमुत्पत्तिशिष्टगुण बलीयस्त्वरूपं तत् न सङ्घतमिति वदयमाणमिह स्फोरितम् ।
१. सर्वनाम्नः प्रतीयते २ वाक्यता.
"
-
श्रामिक्षापदसान्निध्यात्तस्यैव विषयार्पणम् ॥ इति ।
श्रुत्यैवोपपदस्यार्थः सर्वनाम्ना (१) भिधीयते ।
तदर्थस्तद्धितेनैवं त्रयाणामेकवाच्य (२)ता ॥ इति ।
तस्मात् यथा वैश्वदेवीशग्दोपात्त विशेषसमर्पकत्वेनामिक्षापदस्य वैश्व
देवीशब्देन सामानाधिकरण्यम्, एवं सामान्यस्याविधेयत्वाद्यज्यवगतया-
गविशेषसमर्पकत्वेन नामधेयस्य यजिना सामानाधिकरण्यम् । तत्सिद्धं
नामधेयानां विधेयार्थपरिच्छेद कतयाऽर्थवश्वम् । यथाहुः -
'तदधीनत्वाद्यागविशेषसिद्धेः' इति ।
निरूपणम् ]
तथा-
1
नामधेयत्वं च निमित्तचतुष्टयात्- मत्वर्थलक्षणाभयात्, वाक्यभेद-
भयात, तत्प्रख्यशास्त्रात्, तद्वयपदेशाच्चेति ।
११६
द्रव्यविशेषमभिधत्त इत्यर्थः । नन्वेवं तद्धितेनैवामिक्षो को श्रामिक्षा पदवैयर्थ्यमित्या.
शङ्कयाह - श्रामिक्षापदेति । सन्निहितार्थविशेषवाचित्वेन विहितस्य तद्धितस्य तत्समर्प •
कपदापेक्षायां श्रामिक्षापदेन तत्समर्पणं क्रियत इत्यर्थः । तस्य तद्धितस्य विषयार्पणमे-
वेत्यन्वयः । तद्धितोपपदसर्वनाम्नामे कार्थत्वे वार्तिको दाहृतां वृद्धसम्मतिं स्वयमुदाहरति-
श्रुत्यैषेति । उपपदस्य श्रामिक्षारूपस्य योऽर्थः सः वृत्तिघटकेन 'स्ये' ति सर्व-
नाम्ना श्रुत्यैवाभिधीयते तदर्थ एव च तद्धितेनेति त्रयाणां तद्वितोपपदसर्व-
नाम्नामेकमेव वाच्यमित्यर्थः ।
धान्तं प्रकृते सङ्गमयति - तस्मादिति । सामानाधिकरण्यमिति । एव
यत्रार्थद्वारको विशेषणविशेष्यभावः तत्रैव प्रवृत्तिनिमित्तैकार्थवृत्तित्वरूपसामानाधिकरण्या-
पेक्षा; संज्ञायास्तु संज्ञान्तर विशेषात् स्वविषयव्यावर्तकस्वमिति नैवंविधसामानाधिकरण्या
पेक्षा, किन्तु तुल्यविभक्तिक निर्देशमात्रमन्त्र सामानाधिकरण्यमिति भावः ।
इदानीं नामधेयानी प्रयोजनवश्वनिरूपणमुपसंहरति- तरिसद्ध मिति ।' अर्थव
त्वम् प्रयोजनवस्वम् । अर्थत्वे वार्तिकं प्रमाण यति-तदधोनेति । वार्तिकें नामधे.
यस्य सार्थक्यप्रतिपादनप्रकरणस्थमिदं वाक्यम् । ननु विहितविधानासम्भवेन एतद्विधि-
विहितस्य यागस्य विध्यन्तरविहितेभ्यो यागेभ्यो भेदस्य प्रतीतत्वात् धातुत एव चानुष्ठा-
नयोग्ययाग विशेषसिद्धेः नामधेयवैयर्थ्यमित्याशङ्कायामाह- तदधीनत्वादिति । नामधे.
याधीनस्वादिस्यर्थः । अयमाशयः-
यद्यपि अप्रवृत्तप्रवर्तनात्मक विधिविषयत्वान्यथानुप-
पत्तिपर्यालोचनया यागविशेषसिद्धिः, तथापि फोऽसौ विशेषः इति जिज्ञासायां तन्निर्धार-
स्य नामधेयाधीन सिद्धित्वात् तादृशार्थनिर्धारकत्वेन नामधेयानामर्थवत्वमिति ।
-
एवं नामधेयानामर्थवत्वं निरूप्येदानों नामधेयत्वापादकं हेतुं निरूपयति-नामधे-
यत्वं चेति । निमित्तंचतुष्टयादिति । अनेन यत् कैश्चित् पञ्चमं नामधेपत्वे निमित्त-
मुक्तमुत्पत्तिशिष्टगुण बलीयस्त्वरूपं तत् न सङ्घतमिति वदयमाणमिह स्फोरितम् ।
१. सर्वनाम्नः प्रतीयते २ वाक्यता.
"
-