This page has been fully proofread once and needs a second look.

निरूपणम् ]
 
सारविवैचिनोव्याख्यासँवलितः
 
( परिसंख्यामेदाः )
 

 
सा च परिसङ्ख्या द्विविधा - -श्रौती लाक्षणिकी चेति । तत्र 'अत्र होवा-
ह्येवा-
पन्ति' इत्यत्र श्रौती परिसङ्ख्या एवकारेण ([^) ]पवमानातिरिक्तस्तो-
श्रभ्

त्रव्
यावृत्तेरभिधानात्
 

 
[commentary]
 
सरे "तत्फलभूतायाः शशादिपञ्चकव्यतिरिक्तपञ्चनखभक्षणनिवृत्तेः" इत्येवोक्तम् । किश्ञ्चास्य

वचनस्यापञ्चन खभक्षणमात्र निवर्तकत्वे वालिनोऽपि पञ्चनखत्वेन तद्भक्षणेऽपि दोषानापत्या
त्या
तेन स्वस्थायाभक्षणीयत्वकथनं अत एव च कारणात् स्वस्याहन्तव्यत्वबोधकं "सोऽयं
 

पञ्चनस्त्रोखो हतः" इत्यादिकं च सर्वथा विरुद्धमापद्येत । अतः पूर्वोक्तविधयैव व्याख्येयम्
 

 
( परिसंख्याभेदाः )
 
यत्र
 

 
परिसंख्यां विभजते-सा चेति । यत्र वाचकः शब्दः श्रूयते नञ् एवकारी वा सा

श्रौतीपरिसंख्येत्यर्थः । लाक्षणिकीति । यत्र शक्तशब्दो नास्ति, निवृत्तिबोधनं तु लक्ष-

या, सा लाक्षणिकीत्यर्थः । आद्यमुदाहरति-त्र ह्येवावपत्न्तीति । अत्रार्य
यं
विषयःः यः :- ज्योतिष्टोमनाम के सोमयागे सर्वसोमयागप्रकृतिभूते सन्ति चत्वार: स्तोमा:-

त्रिवृत्, पश्चदशः, सप्तदशः, एकविंशः, इति । प्रगीतमन्त्रसाध्य गुणिनिष्ठगुणाभिधानं

स्तोत्रम् । तद्गता संख्या स्तोमशब्देनोच्यते । ज्योतिष्टोमविकृतिभूतेषु सोमयागेषु मध्ये

केचन प्रकृतितो विवृद्धस्तो मकाः, - --'एकविंशेनातिरात्रेण प्रजाकामं याजयेत्' 'त्रिणवेनौ-

जस्कामम्' इत्यादयः । केचनाविवृद्धस्तोमकाः 'त्रिवृदग्निष्टुदग्निष्टोम' इत्यादयः । तत्र
। तत्र
यत्र क्र
तौ स्तोमविवृद्धिराम्नाता, तत्र संख्यासम्पत्त्यर्थं स्थानान्तरादानीतानां साम्रां ([^)प-
]प-
वमानस्तोत्रेषु तदितरस्तोत्रेषु च समुच्चयेनावापः प्राप्तः, एवं यत्राविवृद्धस्तोमकेषु प्राकृ-

तसमसंख्याकस्तोमकता, तन्यूनस्तोमकता वा तत्र विशेषविहितानां साम्नां निवेशार्थे
थं
यतः कुतश्चिदनियमेन सामोद्वापः प्राप्तः । तत्रेदमुच्यते - -"त्रोणि ह वै यज्ञस्योदराणि

गायत्री बृहत्यनुष्टुप्, अत्र ह्येवावपन्ति, अत एवोद्वपन्ति" इति । अस्यार्थ:-

यज्ञस्य त्रीणि गायत्रीबृहत्यनुष्टुब्रूपाणि छन्दांसि उदरस्थानी यानि । अतः एतत्रितयातिरि-

क्
तेषु पवमानस्तोत्रसम्बन्धिषु छन्दस्सु पवमानातिरिक्तेषु स्तोत्रेषु वा न सामावापः कार्यः

एवमुद्वापोऽपि एतेभ्य एव कार्य इति । एवञ्च - -"अोवावपअत्र ह्येवावपन्ति" इति वाक्यं विबृ-
द्व
वृ-
द्ध
स्तोमकेषु पवमानातिरिकस्तोत्रेषु सामावापपरिसंख्यापकम् । "श्रत एवोद्वपन्ती" ति

तु] अविवृद्धस्तोमकेषु गायत्र्याद्यधिकरण नियमपरमिति
 
>
 

 
वस्तुतस्तु श्रावापविधिरेव विवृद्धस्तोम केषु परिसंख्यापरः श्रविवृद्धस्तोमकेषु निय-

मपरः । उद्वापस्त्वर्थसिद्धोऽनुवाद एवेत्यन्यत्र विस्तरः । श्रा। आवापः प्रक्षेपः । उद्वापः

उद्धारः निष्कासनमिति यावत् । अतश्चात्र एवकारेण श्रुत्यैवान्यनिवृत्तेरभिधानादियं श्रौती

परिसंख्यैति येति। अत्र यद्यपि पवमानशब्दो न श्रूयते तथापि गायत्र्यादीनां तत्रैव सत्वात्
 

 
 
[^
.] गायत्रीबृहत्यनुष्टुबितरव्यावृत्तेः इति कस्मिंश्चित् लिखितपुस्तके पाठः।
 

 
[^
] ज्योतिष्टोमे सन्ति द्वादशस्तोत्राणि-बहिष्पवमानमेकं स्तोत्रम्, चत्वार्याज्यानि, चरवारि पृष्ठानि,

माध्यन्दिनपवमानमेकम् यज्ञायशिज्ञियमेकमिति । तेषां तथैव विकृतावतिदेशेन प्राप्तौ तत्र श्रुताषिधिकसं-

ख्यासम्पत्त्यर्थं सर्वेष्वपि स्तोत्रेष्विशेषात् श्रावापः प्राप्तः इति
 
.9