2023-02-18 04:26:02 by manu_css
This page has been fully proofread once and needs a second look.
मुखस्य तद्रेणुसमानगन्धिनः' इति च शास्त्रे काव्ये चैवं प्रयोगदर्श -
नात्, 'सर्वनाम्नानुसंधिर्वृत्तिच्छन्नस्य' इति लक्षणाच्च । कतिचिदिति ।
अर्थादष्टौ, 'मासानन्यान् गमय चतुरः' इति वक्ष्यमाणत्वात् ;
मुखतोऽनुक्तिरनुपयोगात् । अबलाविप्रयुक्तः कामीति । कामो रागः
तद्वान् रागी सन् रागविषयवियुक्तो यः, तस्य दुःखासिका कथं कथ्यता-
मिति भावः। अबलाशब्देन स्वावस्थातोऽप्यस्य शिरीषमृद्व्यास्तस्याः
प्रलयार्ककर्कशे विरहदुःखे किमापतिष्यतीति चिन्तया संतापः संता-
यत इति करुणरसो व्यज्यते । मासान्नीत्वा न तु मासेषु गतेषु,
निर्विनोदतया दीर्घीभूतानिवानपगच्छतो मासान् विचित्रैरुपायैः
कथं कथमपि गमयित्वेत्यर्थः । कनकवलयभ्रंशरिक्तप्रकोष्ठः वेषवि-
रचनाविद्वेषेण भूषणान्तरेष्वपाकृतेषु कनकवलयं मङ्गलार्थे वामप्रको-
ष्ठनिविष्टमवशिष्टम्, तस्यापि कार्यातिरेकजनितेन विगलनेन शून्यभूतं
कैवल्यमात्रभूषणं प्रकोष्ठं यस्य सः । कनकवलयस्यैकस्य धारणं विरह-
चिह्नमिति केचित् । तथा शाकुन्तले-- ‘प्रत्याख्यातविशेषमण्डन-
विधिर्वामप्रकोष्ठार्पितं बिभ्रत्काञ्चनमेकमेव वलयं श्वासापरक्ताधरः’
इति, 'अनतिलुलितज्याघाताङ्कं मुहुर्मणिबन्धनात्कनकवलयं स्रस्तं
स्रस्तं मया प्रतिसार्यते’ इति च । आषाढस्य ग्रीष्मर्तुद्वितीय-
मासस्य शुचेः। प्रथमदिवस इति, वर्षासमयसंनिकर्षजनितहर्षो-
त्कर्षस्य स्तनयित्नोः संनाहातिशयं सूचयति । आश्लिष्टसानुम्
आलिङ्गिततटम् । 'सानु: प्रस्थं तटं भृगुः’ इत्यमरः । अत्र सु-
हृदालिङ्गनसमाधिः । सलिलमरखेदेन गिरितटे निषद्य विश्राम्यन्त-
मित्यर्थः । वप्रकीडापरिणतगजप्रेक्षणीयं गिरितटविहारे दन्ताभ्यां
नात्, 'सर्वनाम्नानुसंधिर्वृत्तिच्छन्नस्य' इति लक्षणाच्च । कतिचिदिति ।
अर्थादष्टौ, 'मासानन्यान् गमय चतुरः' इति वक्ष्यमाणत्वात् ;
मुखतोऽनुक्तिरनुपयोगात् । अबलाविप्रयुक्तः कामीति । कामो रागः
तद्वान् रागी सन् रागविषयवियुक्तो यः, तस्य दुःखासिका कथं कथ्यता-
मिति भावः। अबलाशब्देन स्वावस्थातोऽप्यस्य शिरीषमृद्व्यास्तस्याः
प्रलयार्ककर्कशे विरहदुःखे किमापतिष्यतीति चिन्तया संतापः संता-
यत इति करुणरसो व्यज्यते । मासान्नीत्वा न तु मासेषु गतेषु,
निर्विनोदतया दीर्घीभूतानिवानपगच्छतो मासान् विचित्रैरुपायैः
कथं कथमपि गमयित्वेत्यर्थः । कनकवलयभ्रंशरिक्तप्रकोष्ठः वेषवि-
रचनाविद्वेषेण भूषणान्तरेष्वपाकृतेषु कनकवलयं मङ्गलार्थे वामप्रको-
ष्ठनिविष्टमवशिष्टम्, तस्यापि कार्यातिरेकजनितेन विगलनेन शून्यभूतं
कैवल्यमात्रभूषणं प्रकोष्ठं यस्य सः । कनकवलयस्यैकस्य धारणं विरह-
चिह्नमिति केचित् । तथा शाकुन्तले-- ‘प्रत्याख्यातविशेषमण्डन-
विधिर्वामप्रकोष्ठार्पितं बिभ्रत्काञ्चनमेकमेव वलयं श्वासापरक्ताधरः’
इति, 'अनतिलुलितज्याघाताङ्कं मुहुर्मणिबन्धनात्कनकवलयं स्रस्तं
स्रस्तं मया प्रतिसार्यते’ इति च । आषाढस्य ग्रीष्मर्तुद्वितीय-
मासस्य शुचेः। प्रथमदिवस इति, वर्षासमयसंनिकर्षजनितहर्षो-
त्कर्षस्य स्तनयित्नोः संनाहातिशयं सूचयति । आश्लिष्टसानुम्
आलिङ्गिततटम् । 'सानु: प्रस्थं तटं भृगुः’ इत्यमरः । अत्र सु-
हृदालिङ्गनसमाधिः । सलिलमरखेदेन गिरितटे निषद्य विश्राम्यन्त-
मित्यर्थः । वप्रकीडापरिणतगजप्रेक्षणीयं गिरितटविहारे दन्ताभ्यां