2023-02-17 12:54:46 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१४२
मेघसंदेशे
वामश्चेत्यादि । बामः दक्षिणेतरः । कररुइपदैः नखक्षतकिणैः।
मुच्यमानः न तु मुक्तः, कालक्रमेण तेषां तिरोधीयमानत्वात्। मदीयैः
तद्रुदण्डसौकुमार्यकदर्शीकारकातरेण मया सदयं न्यस्तैरित्यर्थः ।
तच्च मुच्यमानत्वे हेतुः । मुक्ताजालं मुक्ताभिर्विरचितो मेखलादामनि
लम्बमानो जालाकारो भूषणविशेषो मुक्ताजालम् ; यथा हारयष्टिप्र-
मेदाधिकारे कौटिल्य: – 'सुवर्णसूत्रान्तरं सोपानं मणिमध्यं वा मणि-
सोपानकं तेन शिरोइस्तकटीकलापजालकविकल्पा व्याख्याताः' इति ।
चिरबिरचितं चिरकालचिन्यस्तम्, अविरहेणैव चिरकालातिबाइ-
नात् । अथ वा, चिरेण निर्मितं विश्वकर्मणा शिल्पविकल्पकल्पनासं-
रम्भात् । त्याजितः न तु त्याज्यमानः, तस्य विरइदिवस एव निर-
स्तत्वात् । देवगत्या विधेः प्रकारेणास्थिरतालक्षणेन; न पुनरीदृशी
दशा स्वप्नेऽप्युत्प्रेक्षितेति भावः। संभोगान्ते सुरतावसाने । प्रतिसंभो-
गावसानं तदाश्वासनपरतया त्वेन नियतकृत्यत्वेनानुष्ठीयमानत्वात्समु
चितत्वोक्तिः । दस्तसंवाहनानां कोमलतया करतलेनैव मुष्टिगृहीतेन
अमशमनाय सुखसंमर्दनानाम् । 'संवाहनं मर्दनं स्यात्' इत्यमरः ।
सरसकदलीस्तम्भगौरः सारोत्तरधरातलावस्थानात्समयावसेकाच्चावि-
दितशोपदण्डकदलीकाण्डवत् लक्ष्णवृत्तविपुलत्वसदचरितविमलवर्ण
विशिष्टः । गौरवर्णत्वं च बरबर्णिनीनां गण्डमुकुरकुचमण्डलोरुकाण्डेषु
स्मरेण यौवनोप्मणा च काव्येषु प्रसिद्धम् । चलत्वं स्पन्दनम्,
स्पन्दनस्य प्रियसमागमसूचकेषु प्रशस्तत्वात् । तदुपादाने निमि-
त्तान्तरप्रतिपादन निवृत्तिः, 'प्रत्पन्दमानः पुनरूरुरस्या रामं पुरस्ता
त्स्थितमाचचचे' इत्युक्तत्यात् । अत्र स्वभावोक्तिरलंकारः ॥ २९ ॥
वामोरु-
मेघसंदेशे
वामश्चेत्यादि । बामः दक्षिणेतरः । कररुइपदैः नखक्षतकिणैः।
मुच्यमानः न तु मुक्तः, कालक्रमेण तेषां तिरोधीयमानत्वात्। मदीयैः
तद्रुदण्डसौकुमार्यकदर्शीकारकातरेण मया सदयं न्यस्तैरित्यर्थः ।
तच्च मुच्यमानत्वे हेतुः । मुक्ताजालं मुक्ताभिर्विरचितो मेखलादामनि
लम्बमानो जालाकारो भूषणविशेषो मुक्ताजालम् ; यथा हारयष्टिप्र-
मेदाधिकारे कौटिल्य: – 'सुवर्णसूत्रान्तरं सोपानं मणिमध्यं वा मणि-
सोपानकं तेन शिरोइस्तकटीकलापजालकविकल्पा व्याख्याताः' इति ।
चिरबिरचितं चिरकालचिन्यस्तम्, अविरहेणैव चिरकालातिबाइ-
नात् । अथ वा, चिरेण निर्मितं विश्वकर्मणा शिल्पविकल्पकल्पनासं-
रम्भात् । त्याजितः न तु त्याज्यमानः, तस्य विरइदिवस एव निर-
स्तत्वात् । देवगत्या विधेः प्रकारेणास्थिरतालक्षणेन; न पुनरीदृशी
दशा स्वप्नेऽप्युत्प्रेक्षितेति भावः। संभोगान्ते सुरतावसाने । प्रतिसंभो-
गावसानं तदाश्वासनपरतया त्वेन नियतकृत्यत्वेनानुष्ठीयमानत्वात्समु
चितत्वोक्तिः । दस्तसंवाहनानां कोमलतया करतलेनैव मुष्टिगृहीतेन
अमशमनाय सुखसंमर्दनानाम् । 'संवाहनं मर्दनं स्यात्' इत्यमरः ।
सरसकदलीस्तम्भगौरः सारोत्तरधरातलावस्थानात्समयावसेकाच्चावि-
दितशोपदण्डकदलीकाण्डवत् लक्ष्णवृत्तविपुलत्वसदचरितविमलवर्ण
विशिष्टः । गौरवर्णत्वं च बरबर्णिनीनां गण्डमुकुरकुचमण्डलोरुकाण्डेषु
स्मरेण यौवनोप्मणा च काव्येषु प्रसिद्धम् । चलत्वं स्पन्दनम्,
स्पन्दनस्य प्रियसमागमसूचकेषु प्रशस्तत्वात् । तदुपादाने निमि-
त्तान्तरप्रतिपादन निवृत्तिः, 'प्रत्पन्दमानः पुनरूरुरस्या रामं पुरस्ता
त्स्थितमाचचचे' इत्युक्तत्यात् । अत्र स्वभावोक्तिरलंकारः ॥ २९ ॥
वामोरु-