Handbook of Classical Sanskrit Rhetoric /222

166
 
A Handbook of Classical Sanskrit Rhetoric
 
Though the moon turns thiner and thiner
ner and thinner
Truly indeed it developes brighter and brigther;

So stop, be pleased, O sweet maiden,

Youth, if gone, is not to return again.
 

 
In the first example, a contrast between the face and the moon

has been explicitly stated by declaring the inferiority of the moon

(ie the standard of comparison or upamāna) through the mention

of its black spots which are not to be found in the spotless face.
 

 
In the second sentence, a comparison between the moon and

youth is implied. But youth has been held glamourous than the

moon because of its transitory nature. The moon passes through

web and wane as it is seen is<flag>is</flag> the sky, but the period of youth for the

human being is fickle, and therefore, it is more valuable because

youthful enjoyments are always transitory.
 

 
Definitions
 

 
गुणानां व्यतिरेकेण व्यतिरेकमुदाहृतम् । वि. १४.५

उपमानविरुद्धैश्च गुणैस्तदपरं मतम् ।

शब्दोपात्ते प्रतीते वा सादृश्ये वस्तुनोर्द्वयोः ।
 

तत्र यद्भेदकथनं व्यतिरेकः स कथ्यते ॥ का. २.१८०

उपमानवतोऽर्थस्य यद् विशेषनिदर्शनम् ।
 

व्यतिरेकं तमिच्छन्ति विशेषापादानाद् यथा ॥ भा. का. २.७५

विशेषापादानं यत्स्यादुपमानोपमेययोः।

निमित्तादृष्टिदृष्टिभ्यां व्यतिरेको... 11
 
॥
यो वैधर्म्येण दृष्टान्तो यथेवादिसमन्वितः ।

व्यतिरेकोऽत्र सोऽपीष्टो विशेषोपादनान्वयात् ॥ अ. सं. २

उपमेयस्य गुणातिरेकित्वं व्यतिरेकः । का. सू. ४.३.२२

यो गुण उपमेये स्यात्तत्प्रतिपन्थी च दोष उपमाने
।
व्यस्तसमस्तन्यस्तौ तौ व्यतिरेकं त्रिधा कुरुतः ॥

यो गुण उपमाने वा तत्प्रतिपन्थी च दोष उपमेये ।

भवतो यत्र समस्तौ स व्यतिरेकोंकोऽयमन्यस्तु ॥ रु. का. ८६-८७

सति तच्छब्दवाच्यत्वे धर्मसाम्येऽन्यथास्थितेः ।

व्यतिरेचनमन्यस्मात् प्रस्तुतोत्कर्षसिद्धये ।
 

शाब्दः प्रतीयमानो वा व्यतिरेकोऽभिधीयते ॥ व ३.४८

शब्दोपात्ते प्रतीते वा सादृश्ये वस्तुनोर्द्वयोः ।
 
Google
 
Digitized by
 
Original from
UNIVERSITY OF MICHIGAN