Handbook of Classical Sanskrit Rhetoric /168

112
 
A Handbook of Classical Sanskrit Rhetoric
 
प्रतिवस्तूपमा सा
 
।
सामान्यस्य द्विरेकस्य यत्र वाक्यद्वये स्थितिः ॥ का. प्र. १०.१५४

 
वाक्यार्थगतत्वेन सामान्यस्य वाक्यद्वये पृथंनिर्देशे प्रतिवस्तूपमा ।अ. स.

अनुपात्ताविवादीनां वस्तुना प्रतिवस्तुना
 
।
यत्र प्रतीयते साम्यं प्रतिवस्तूपमा तु सा ॥ वा. ४.७१

 
वाक्ययोरर्थसामान्ये प्रतिवस्तूपमा मता । च. ५.५३

 
वाक्यार्थगतत्वेन स्यात् सामान्यं पृथग् विनिर्दिष्टम् ।

यस्यां द्वेधा तज्ज्ञैः सा प्रतिवस्तूपमा समाम्नाता ॥ ए. ८.१७

 
यत्र सामान्यनिर्देशः पृथग् वाक्यद्वये यदि ।
 

गम्यौपम्याश्रिता सा स्याद् प्रतिवस्तूपमा मता ॥ प्र. य. ८.१७८

 
प्रतिवस्तूपमा सा स्याद् वाक्ययोर्गम्यसाम्ययोः ।
 

एकोऽपि धर्मः सामान्यो यत्र निर्दिश्यते पृथक् ॥ सा. १०.४६

 
वाक्ययोरेकसामान्ये प्रतिवस्तूपमा मता । कु. ५१

 
सादृश्यपर्यवसिते यस्मिन् वाक्यद्वये धर्मः ।

एकोऽपि द्विरुपात्तस्तां प्रतिवस्तूपमामाहुः ॥ अ. कौ. ३०
 

 
वस्तुप्रतिवस्तुभावापन्नसाधारणधर्मक वाक्यार्थयोरार्थमौपम्यं प्रतिवस्तूपमा । र. २

 
प्रतिवस्तूपमा तदा ।
 

 
सामान्यस्य स्थितिर्वाक्य उपमानोपमेययोः । अ- कौ. ८.२६२
 

 
<headword>प्रतीप</headword>
 
प्रतीपम् Pratiīpam : Reversed Simile :
 

 
prati ap a <ac = pratiīpa literally means contrary, unfavourable, adverse,

opposite, reverse, inverted, out of order, backward, retrogade. As a figure

of speech Pratiīpa occurs when the standard order of comparison is

reversed or inverted (ie the upamaāna or the standard of compari-

son turns itself to be the upameya or the object of comparison).

Therefore, the usual form of poetic similitude is given in the

reverse or uncommon way or more clearly the upamāna is com-

pared with the upameya, for example the beautiful face is not com-

pared with the moon, but the moon is compared with the beautiful

face. Such reversal of the popular way of comparison becomes

rhetorically justified on the point that the poet wants to give promi-

nence to the object of discussion in a novel way.
 

 
Another variety of Pratiīpa is based on the logic of kaimutika-

nyāya ie what is the use of accepting any standard object for com-
Google
 
Digitized by
 
Original from
 
UNIVERSITY OF MICHIGAN