Dictionary lookup
Monier-Williams Sanskrit-English Dictionary (1899)
- ब/न्धन mf(ई)n. binding, tying, fettering, RV. &c. &c.
- captivating (with gen. or ifc.; cf. भाव-ब्° and, Pāṇ. iv, 4, 96 Sch.)
- holding fast, stopping, MW.
- (ifc.) dependent on ib.
- ब/न्धन n. the act of binding, tying, fastening, fettering, Mn.; MBh. &c.
- ब/न्धन n. (also f(ई). , L.) a bond, tie (also fig.), rope, cord, tether, ŚBr. &c. &c. (ifc. with f(आ). = bound to or fettered by)
- ब/न्धन n. binding on or round, clasping, Kāv.; Pañcat.
- binding up, bandaging, a bandage, Suśr.
- catching, capturing, confining, detention, custody, imprisonment or a prison, Mn.; Kathās.; Pur.
- building, construction, MBh.; R. &c.
- embanking or an embankment, ib.
- bridging over, Hit.
- alloying (of metals), Bhpr.
- joining, junction, connection, coherence, RV.; MBh.
- fixing upon, directing towards (loc.), L.
- checking, suppressing, Amar.
- (in phil.) mundane bondage (opp. to final liberation)
- hurting, killing, L.
- a stalk, stem, peduncle (of a flower), RV. &c. &c.
- a sinew, muscle, L.
Apte Practical Sanskrit-English Dictionary (1890)
- बंधन a. 1 Binding, fettering.2 Checking, stopping.3 (At the end of comp.) Dependent upon; cf. निबंधन.— नं [बंध्-भावे ल्युट्]1 The act of binding, fastening, tying; Ku. 4. 8.2 Binding on or round, throwing round, clasping; विनम्रशाखाभुजबंधनानि Ku. 3. 39; Pt. 5. 21; घटय भुजबंधनं Gīt. 10; R. 19. 17.3 A bond, tie (fig. also); R. 12. 76; आशाबंधनं &c.4 Fettering, chaining, confining.5 A chain, fetter, tether, halter &c.6 Capturing, catching.7 Bondage, confinement, imprisonment, captivity; as in बंधनागार.8 A place of confinement, prison, jail; त्वां कारयामि कमलोदरबंधनस्थं Ś. 6. 19; Ms. 9. 288.9 Forming, building, construction; सेतुबंधनं Ku. 4. 6.10 Connecting, uniting, joining.11 Hurting, injuring.12 A stalk, stem, peduncle (of a flower); Ś. 3. 6; 6. 17; U. 2. 9; Ku. 4. 14.13 A sinew, muscle.14 A bandage.15 A bar, barrier.16 Alloyage, mixing.17 An embankment, a bridge.18 A conjunction, connection.— नं-नी1 A bond, tie.2 A rope, cord.3 A string, thread.4 A chain, fetter.5 A bondage.Comp.— अ (आ) गारः रं, आलयः a prison, jail.— ग्रंथिः1 the knot of a bandage.2 a noose.3 a rope for tying cattle.— पालकः, रक्षिन् m. a jailor.— वेश्मन् n. a prison.— स्थः a captive, prisoner.— स्तंभः a tying-post, a post to which an animal (e. g. an elephant) is tied.— स्थानं a stable, stall (for horses &c.).
Shabda-Sagara (1900)
- बन्धन n. (-नं)1. Binding, tying, confining.2. A rope for tying cattle.
3. Killing.4. Hurting, injuring. mfn. Subst. (-नः-ना or -नी-नं) The
implement of binding or tying, a rope, a chain, a bandage, a liga-
ture, &c.E. बन्ध् to tie, aff. ल्युट् or युच् ।
Vācaspatyam (1873)
- बन्धन न° बन्ध—भावे ल्युट् । १ निगडादिन२ संयमने अमरः३ बवे मेदि° । करणे ल्युट् । ३ तद्धेतौ रज्ज्वो । हेमच°
Śabdakalpadrumaḥ (1886)
- बन्धनं¦, क्ली, (बन्ध + भावे ल्युट् ।) बन्धनक्रिया ।
बाँधा इति भाषा । तत्पर्य्यायः । उद्दानम् २ ।
इत्यमरः । २ । ८ । २६ ॥ कङ्कनम् ३ बन्धः ४
संयमनम् ५ । इति शब्दरत्नावली ॥ (यथा,
हितोपदेशे । १ । ९५ ।
“आपदामापतन्तीनां हितोऽप्यायाति हेतुताम् ।
मातृजङ्घा हि वत्सस्य स्तम्भीभवति बन्धने ॥”)
वधः । इति मेदिनी । ने, ९७ ॥ हिंसा ।
इति शब्दरत्नावली ॥ रज्जुः । इति हेम-
चन्द्रः ॥ बध्यतेऽनेनेति करणव्युत्पत्त्या त्रि ॥
(बध्यतेऽस्मिन् इति अधिकरणे ल्युट् । कारा-
गारम् । बन्धनस्थानम् । यथा, भागवुते । ३ । २ । २५ । [Page3-395-a+ 52]
“वसुदेवस्य देवक्यां जातो भोजेन्द्रबन्धने ॥”
बन्ध + कर्त्तरि ल्युः । महादेवस्य नामभेदे, पुं ।
यथा, महाभारते । १३ । १७ । १०० ।
“बन्धनो बन्धकर्त्ता च सुबन्धनविमोचनः ॥”
बन्धनकर्त्तरि, त्रि । यथा, तत्रैव । १३ । १७ । ६१ ।
“बन्धनस्त्वसुरेन्द्राणां युधि शत्रुविनाशनः ॥”)
अमरकोशः
बन्धन नपुं॰ बन्धनम्। समानार्थक — उद्दान, बन्धन, बन्धन, प्रसिति, चार, पाश।
शिष्टिश्चाज्ञा च संस्था तु मर्यादा धारणा स्थितिः ।आगोऽपराधो मन्तुश्च समे तूद्दानबन्धने ॥
२।८।२६।२।५बन्धन नपुं॰ बन्धनम्। समानार्थक — उद्दान, बन्धन, बन्धन, प्रसिति, चार, पाश।
मुष्टिबन्धस्तु संग्राहो डिम्बे डमरविप्लवौ ।बन्धनं प्रसितिश्चारः स्पर्शः स्प्रष्टोपतप्तरि ॥
३।२।१४।२।१
आप्टे संस्कृत-हिन्दी कोश (1966)
No results found.
Shabdarthakaustubha
-
बन्धन