वैशंपायन उवाच ।युधिष्ठिरस्तु धर्मात्मा शोकव्याकुलचेतनः ।शुशोच दुःखसंतप्तः स्मृत्वा कर्णं महारथम् ॥ १ ॥

आविष्टो दुःखशोकाभ्यां निःश्वसंश्च पुनः पुनः ।दृष्ट्वार्जुनमुवाचेदं वचनं शोककर्शितः ॥ २ ॥

यद्भैक्षमाचरिष्याम वृष्ण्यन्धकपुरे वयम् ।ज्ञातीन्निष्पुरुषान्कृत्वा नेमां प्राप्स्याम दुर्गतिम् ॥ ३ ॥

अमित्रा नः समृद्धार्था वृत्तार्थाः कुरवः किल ।आत्मानमात्मना हत्वा किं धर्मफलमाप्नुमः ॥ ४ ॥

धिगस्तु क्षात्रमाचारं धिगस्तु बलमौरसम् ।धिगस्त्वमर्षं येनेमामापदं गमिता वयम् ॥ ५ ॥

साधु क्षमा दमः शौचमवैरोध्यममत्सरः ।अहिंसा सत्यवचनं नित्यानि वनचारिणाम् ॥ ६ ॥

वयं तु लोभान्मोहाच्च स्तम्भं मानं च संश्रिताः ।इमामवस्थामापन्ना राज्यलेशबुभुक्षया ॥ ७ ॥

त्रैलोक्यस्यापि राज्येन नास्मान्कश्चित्प्रहर्षयेत् ।बान्धवान्निहतान्दृष्ट्वा पृथिव्यामामिषैषिणः ॥ ८ ॥

ते वयं पृथिवीहेतोरवध्यान्पृथिवीसमान् ।संपरित्यज्य जीवामो हीनार्था हतबान्धवाः ॥ ९ ॥

आमिषे गृध्यमानानामशुनां नः शुनामिव ।आमिषं चैव नो नष्टमामिषस्य च भोजिनः ॥ १० ॥

न पृथिव्या सकलया न सुवर्णस्य राशिभिः ।न गवाश्वेन सर्वेण ते त्याज्या य इमे हताः ॥ ११ ॥

संयुक्ताः काममन्युभ्यां क्रोधामर्षसमन्विताः ।मृत्युयानं समारुह्य गता वैवस्वतक्षयम् ॥ १२ ॥

बहु कल्याणमिच्छन्त ईहन्ते पितरः सुतान् ।तपसा ब्रह्मचर्येण वन्दनेन तितिक्षया ॥ १३ ॥

उपवासैस्तथेज्याभिर्व्रतकौतुकमङ्गलैः ।लभन्ते मातरो गर्भांस्तान्मासान्दश बिभ्रति ॥ १४ ॥

यदि स्वस्ति प्रजायन्ते जाता जीवन्ति वा यदि ।संभाविता जातबलास्ते दद्युर्यदि नः सुखम् ।इह चामुत्र चैवेति कृपणाः फलहेतुकाः ॥ १५ ॥

तासामयं समारम्भो निवृत्तः केवलोऽफलः ।यदासां निहताः पुत्रा युवानो मृष्टकुण्डलाः ॥ १६ ॥

अभुक्त्वा पार्थिवान्भोगानृणान्यनवदाय च ।पितृभ्यो देवताभ्यश्च गता वैवस्वतक्षयम् ॥ १७ ॥

यदैषामङ्ग पितरौ जातौ काममयाविव ।संजातबलरूपेषु तदैव निहता नृपाः ॥ १८ ॥

संयुक्ताः काममन्युभ्यां क्रोधहर्षासमञ्जसाः ।न ते जन्मफलं किंचिद्भोक्तारो जातु कर्हिचित् ॥ १९ ॥

पाञ्चालानां कुरूणां च हता एव हि येऽहताः ।ते वयं त्वधमाँल्लोकान्प्रपद्येम स्वकर्मभिः ॥ २० ॥

वयमेवास्य लोकस्य विनाशे कारणं स्मृताः ।धृतराष्ट्रस्य पुत्रेण निकृत्या प्रत्यपत्स्महि ॥ २१ ॥

सदैव निकृतिप्रज्ञो द्वेष्टा मायोपजीवनः ।मिथ्यावृत्तः स सततमस्मास्वनपकारिषु ॥ २२ ॥

अंशकामा वयं ते च न चास्माभिर्न तैर्जितम् ।न तैर्भुक्तेयमवनिर्न नार्यो गीतवादितम् ॥ २३ ॥

नामात्यसमितौ कथ्यं न च श्रुतवतां श्रुतम् ।न रत्नानि परार्ध्यानि न भूर्न द्रविणागमः ॥ २४ ॥

ऋद्धिमस्मासु तां दृष्ट्वा विवर्णो हरिणः कृशः ।धृतराष्ट्रस्य नृपतेः सौबलेन निवेदितः ॥ २५ ॥

तं पिता पुत्रगृद्धित्वादनुमेनेऽनये स्थितम् ।अनवेक्ष्यैव पितरं गाङ्गेयं विदुरं तथा ।असंशयं धृतराष्ट्रो यथैवाहं तथा गतः ॥ २६ ॥

अनियम्याशुचिं लुब्धं पुत्रं कामवशानुगम् ।पतितो यशसो दीप्ताद्घातयित्वा सहोदरान् ॥ २७ ॥

इमौ वृद्धौ च शोकाग्नौ प्रक्षिप्य स सुयोधनः ।अस्मत्प्रद्वेषसंयुक्तः पापबुद्धिः सदैव हि ॥ २८ ॥

को हि बन्धुः कुलीनः संस्तथा ब्रूयात्सुहृज्जने ।यथासावुक्तवान्क्षुद्रो युयुत्सुर्वृष्णिसंनिधौ ॥ २९ ॥

आत्मनो हि वयं दोषाद्विनष्टाः शाश्वतीः समाः ।प्रदहन्तो दिशः सर्वास्तेजसा भास्करा इव ॥ ३० ॥

सोऽस्माकं वैरपुरुषो दुर्मन्त्रिप्रग्रहं गतः ।दुर्योधनकृते ह्येतत्कुलं नो विनिपातितम् ।अवध्यानां वधं कृत्वा लोके प्राप्ताः स्म वाच्यताम् ॥ ३१ ॥

कुलस्यास्यान्तकरणं दुर्मतिं पापकारिणम् ।राजा राष्ट्रेश्वरं कृत्वा धृतराष्ट्रोऽद्य शोचति ॥ ३२ ॥

हताः शूराः कृतं पापं विषयः स्वो विनाशितः ।हत्वा नो विगतो मन्युः शोको मां रुन्धयत्ययम् ॥ ३३ ॥

धनंजय कृतं पापं कल्याणेनोपहन्यते ।त्यागवांश्च पुनः पापं नालं कर्तुमिति श्रुतिः ॥ ३४ ॥

त्यागवाञ्जन्ममरणे नाप्नोतीति श्रुतिर्यदा ।प्राप्तवर्त्मा कृतमतिर्ब्रह्म संपद्यते तदा ॥ ३५ ॥

स धनंजय निर्द्वंद्वो मुनिर्ज्ञानसमन्वितः ।वनमामन्त्र्य वः सर्वान्गमिष्यामि परंतप ॥ ३६ ॥

न हि कृत्स्नतमो धर्मः शक्यः प्राप्तुमिति श्रुतिः ।परिग्रहवता तन्मे प्रत्यक्षमरिसूदन ॥ ३७ ॥

मया निसृष्टं पापं हि परिग्रहमभीप्सता ।जन्मक्षयनिमित्तं च शक्यं प्राप्तुमिति श्रुतिः ॥ ३८ ॥

स परिग्रहमुत्सृज्य कृत्स्नं राज्यं तथैव च ।गमिष्यामि विनिर्मुक्तो विशोको विज्वरस्तथा ॥ ३९ ॥

प्रशाधि त्वमिमामुर्वीं क्षेमां निहतकण्टकाम् ।न ममार्थोऽस्ति राज्येन न भोगैर्वा कुरूत्तम ॥ ४० ॥

एतावदुक्त्वा वचनं धर्मराजो युधिष्ठिरः ।व्युपारमत्ततः पार्थः कनीयान्प्रत्यभाषत ॥ ४१ ॥