2023-02-20 14:42:46 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
श्रीविवेकचूडामणिः सव्याख्यः
बहुविधदुःख-समुदाय: निपतति प्राप्तो भवति । ततः तस्मात्कारणात्
योसद्ग्राहः अन्यथावर्तमानस्य अन्यथाग्रहणं सः बंध: भवति हि
निश्चयः । सखे शृणु स्पष्टम् ॥ तत्र रज्वां भुजगधिषणामदृष्टान्तयित्वा
भुजगे रज्जुधिषणा अनात्मन्यध्यासे दृष्टान्तीकृता अत्यन्तानर्थकरत्व-
द्योतनाय ॥ १४०॥
९४
इदानीं कथमेष आगत इत्यस्य प्रश्नस्य उत्तरं वक्तुमारभते ।
अखण्डेति ।
अखण्डनित्याद्वयबोधशक्त्या स्फुरन्तमात्मानमनन्तवैभवम् ।
समावृणोत्यावृतिशक्तिरेषा तमोमयी राहुरिवार्कबिबम् ॥१४१॥
" ((
"" 66
अज्ञानस्य द्वे शक्ती बन्धहेतुभूते आवरणशक्तिः विक्षेपशक्तिश्चेति ।
क्रमेण तयोः बन्धहेतुत्वमुपपादयति । अखण्डा अपरिच्छिन्ना अत एव नित्या
उत्पत्तिनाशशून्या । अद्वया द्वितीयशून्या या बोधरूपा शक्तिः
स्वाभाविकी ज्ञानबलक्रिया च " इति श्रुतेः "अयमात्मा ब्रह्म सर्वानुभूः
"सत्यं ज्ञानमनन्तं' विज्ञानमानन्दं ब्रह्म कृत्स्न: प्रज्ञानघन एव"
इतिश्रुतिभ्यश्च । तया शक्त्या स्फुरन्तं प्रकाशमानं । अनन्तवैभवं
विभोर्भावः वैभवं, तस्य गगनादिवदापेक्षिकत्वं वारयति अनन्तेति ।
अनन्तं निरपेक्षं वैभवं यस्य इति निरतिशय महत्वमुक्तम् अतिपरिच्छिन्ने
देहादौ अहंमतिः अत्यन्तमयुक्तेति बोधयितुं । एतादृशे परिच्छिन्नत्वा-
नित्यत्व - सद्वयत्व-जडत्वादिक-मारोप्यते अज्ञानात् । तत्र हेतुं स्फुटयति,
तमनन्तवैभवं अखण्डनित्याद्वयबोध-शक्त्या प्रकाशमानमात्मानं तमोमयी
तमः प्रचुरा एषा विवेकिजनप्रत्यक्षा आवृतिशक्तिः ।
अर्कबिंब महता
प्रकाशेन भासमानं सूर्यमण्डलं तमोमयो राहुरिव समावृणोति अभासमान-
स्वासाधारण-धर्माणं करोति । यथा महाप्रकाशवानप्यर्कः राहुणावृतः
न भासत इत्युच्यते तथा तत्तादृशोप्यात्मा आवृतिशक्त्या समावृतः
अज्ञातवास्तवरूपो भवतीति भावः ॥ १४१॥
(6
66
पूर्वार्धेन आवरणकार्यं उत्तरार्धेन विक्षेपशक्तिकार्यं च क्रमेणाह ।
तिरोभूत इत्यादिना ।
"
बहुविधदुःख-समुदाय: निपतति प्राप्तो भवति । ततः तस्मात्कारणात्
योसद्ग्राहः अन्यथावर्तमानस्य अन्यथाग्रहणं सः बंध: भवति हि
निश्चयः । सखे शृणु स्पष्टम् ॥ तत्र रज्वां भुजगधिषणामदृष्टान्तयित्वा
भुजगे रज्जुधिषणा अनात्मन्यध्यासे दृष्टान्तीकृता अत्यन्तानर्थकरत्व-
द्योतनाय ॥ १४०॥
९४
इदानीं कथमेष आगत इत्यस्य प्रश्नस्य उत्तरं वक्तुमारभते ।
अखण्डेति ।
अखण्डनित्याद्वयबोधशक्त्या स्फुरन्तमात्मानमनन्तवैभवम् ।
समावृणोत्यावृतिशक्तिरेषा तमोमयी राहुरिवार्कबिबम् ॥१४१॥
" ((
"" 66
अज्ञानस्य द्वे शक्ती बन्धहेतुभूते आवरणशक्तिः विक्षेपशक्तिश्चेति ।
क्रमेण तयोः बन्धहेतुत्वमुपपादयति । अखण्डा अपरिच्छिन्ना अत एव नित्या
उत्पत्तिनाशशून्या । अद्वया द्वितीयशून्या या बोधरूपा शक्तिः
स्वाभाविकी ज्ञानबलक्रिया च " इति श्रुतेः "अयमात्मा ब्रह्म सर्वानुभूः
"सत्यं ज्ञानमनन्तं' विज्ञानमानन्दं ब्रह्म कृत्स्न: प्रज्ञानघन एव"
इतिश्रुतिभ्यश्च । तया शक्त्या स्फुरन्तं प्रकाशमानं । अनन्तवैभवं
विभोर्भावः वैभवं, तस्य गगनादिवदापेक्षिकत्वं वारयति अनन्तेति ।
अनन्तं निरपेक्षं वैभवं यस्य इति निरतिशय महत्वमुक्तम् अतिपरिच्छिन्ने
देहादौ अहंमतिः अत्यन्तमयुक्तेति बोधयितुं । एतादृशे परिच्छिन्नत्वा-
नित्यत्व - सद्वयत्व-जडत्वादिक-मारोप्यते अज्ञानात् । तत्र हेतुं स्फुटयति,
तमनन्तवैभवं अखण्डनित्याद्वयबोध-शक्त्या प्रकाशमानमात्मानं तमोमयी
तमः प्रचुरा एषा विवेकिजनप्रत्यक्षा आवृतिशक्तिः ।
अर्कबिंब महता
प्रकाशेन भासमानं सूर्यमण्डलं तमोमयो राहुरिव समावृणोति अभासमान-
स्वासाधारण-धर्माणं करोति । यथा महाप्रकाशवानप्यर्कः राहुणावृतः
न भासत इत्युच्यते तथा तत्तादृशोप्यात्मा आवृतिशक्त्या समावृतः
अज्ञातवास्तवरूपो भवतीति भावः ॥ १४१॥
(6
66
पूर्वार्धेन आवरणकार्यं उत्तरार्धेन विक्षेपशक्तिकार्यं च क्रमेणाह ।
तिरोभूत इत्यादिना ।
"