2023-02-25 08:47:42 by Vasant
This page has been fully proofread once and needs a second look.
ब्रह्मज्ञानालाभे अविरततया प्रसज्यमान-जन्ममरणरूप-तरंगविशिष्ट:
अपारः ब्रह्मरूपपाराज्ञानात् अपारः यः संसारः स एव सिंधुः समुद्रः तं, प्रतर
प्रकर्
भव कर्तव्यान्तररहितो भवेत्यर्थः । "ज्ञानामृतेन तृप्तस्य कृतकृत्यस्य
योगिनः । नैवास्ति किंचित्कर्तव्यं अस्ति चेन्न स तत्ववित्
प्रमाणात् ॥ १३८॥
९२
एतावता ग्रन्थेन अस्ति कश्चित्स्वयं नित्यमित्यारभ्य एकादशभिः
श्लोकैः परमः क आत्मा इत्यस्य प्रश्नस्य उत्तरमुक्त्वा को नाम बंध:
इति शिष्यस्य प्रथमप्रश्नस्य उत्तरमाह । अत्रानात्मनीत्यादिना द्वाभ्यां ।
अत्रानात्मन्यहमिति मति-र्बन्ध एषोस्य पुंसः
प्राप्तोऽज्ञानाज्जननमरण-क्लेशसंपातहेतुः ।
येनैवायं वपुरिद-मसत्सत्यमित्यात्म-बुध्या
पुष्यत्यु-क्षत्यवति विषयैस्तंतुभिः कोशकृद्वत् ॥ १३९॥
अत्र पूर्वोक्तरीत्या वस्तुतः परमात्मन एव स्वस्वरूपत्वेपि, अज्ञानात्
अनादिसिद्धाविद्यावशात् प्राप्तः अस्य पुंसः अनात्मनि देहादौ अमितिमतिः
अहं मनुष्यः अहं क्षुत्पिपासादिमान् इच्छामि करोमि भुंजे इत्याद्या या मतिः
एष बन्ध इत्यन्वयः । तत्र हेतुः अज्ञानात्प्राप्त इति । भ्रमसामान्यस्य
दोषजन्यत्वात् शरीरादौ आत्मत्व भ्रमे स्वरूपाज्ञानमेव दोषत्वेनापि
कारणमिति भावः । अत्र प्रत्यक्षे देहादावनात्मनि इत्यप्यर्थः ।
सांख्यादिमते मूलाज्ञानानंगीकारेण बन्धमोक्षव्यवस्थैवानुपपन्नेति ज्ञेयम् ।
आज्ञानिकत्वे बन्धस्य अज्ञानस्य ज्ञानान्निवृत्तौ तन्मूलकस्य बन्धस्यापि
निवृत्तेः, अन्यथा बन्धस्य सत्यत्वात् ज्ञानमात्रनिवर्त्यत्वस्य दुर्वचत्वात्
दोषाभावे भ्रमस्य उत्पत्तुमशक्यत्वाच्च । बन्धस्य कार्यमाह जननमरण-
क्लेश- संपातहेतुरिति । जननं च मरणं च जननमरणे ताभ्यां क्लेशः दुःखं
तत्र सम्पातः संमग्नत्वं, तस्य हेतुः । जननमरणेत्युपलक्षणं दुःखहेतूनां
क्षुत्पिपासादीनां सर्वेषां, यद्वा जननं च मरणं च क्लेशा
क्लेशाः तेषां संपातः स्वधर्मत्वेन ज्ञानं तत्र हेतुरित्यर्थः । अधुना क्लेशपदेन