2023-02-20 14:43:13 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
श्रीविवेकचूडामणिः सव्याख्यः
२४५
(6
परिपूर्ण देशपरिच्छेदशून्यं अनाद्यन्तं उत्पत्तिनाशविधुरं, अप्रमेयं
फलव्याप्तिशून्यं अविक्रियं अपरिणामि एकं स्वगतभेदरहितं, एव सजातीय-
भेदरहितं अद्वयं विजातीय भेदरहितं, इह ब्रह्मणि, किंचन किंचिदपि, नाना
नानात्वं भेद इत्यर्थ: नास्तीतिश्रुतिः सकलविधभेदशून्यं ब्रह्म ब्रूते । मन-
सैवानुद्रष्टव्यं नेह नानास्ति किंचन । मृत्योस्स मृत्युमाप्नोति य इह नानेव
पश्यति" इति बृहदारण्यकश्रुति: । एकमेवाद्वितीयमिति छान्दोग्यश्रुतिः
अर्थत उक्ता एकमेवामिति ॥४६५॥
श्रौतशब्द: श्रुत्यर्थानुसारि - स्वशब्देश्च परमार्थतत्त्वं ब्रूते
सद्धनं चिद्धनं नित्यमानन्दघन-मक्रियम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किचन ॥४६६॥
घनः मूर्तिः, सच्छरीरं, चिच्छरीरं, नित्यं आनन्दशरीरं, सच्चि-
दानन्दस्वरूपमित्यर्थः । अक्रियं सृष्ट्यादिक्रियाशून्यम् ॥ ४६६॥
प्रत्यगेकरसं पूर्णं अनन्तं सर्वतोमुखम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥ ४६७॥
सर्वात्मभूतं व्यापि, नाशरहितं, सर्वात्मभूतत्वादेव सर्वतोमुखं " त्वं
जातो भवसि विश्वतोमुखः" इतिश्रुतेः ॥४६७ ॥
अहेतुमनुपादेयं अनाधेयमनाश्रयम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥ ४६८॥
स्वात्मत्वादहेयं अनुपादेयं च, निष्प्रपंचत्वादनाधेयं न विद्यते आधेयं
यस्य । अनाश्रयं न आश्रयो यस्य निराधारं, अहेयं निर्दोषं अनुपादेयं
निर्गुणमिति वा अर्थः ॥४६८॥
निर्गुणं निष्कलं सूक्ष्मं निर्विकल्पं निरंजनम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥४६९ ॥
अनिरूप्यस्वरूपंयन्मनोवाचामगोचरम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥ ४७०॥
२४५
(6
परिपूर्ण देशपरिच्छेदशून्यं अनाद्यन्तं उत्पत्तिनाशविधुरं, अप्रमेयं
फलव्याप्तिशून्यं अविक्रियं अपरिणामि एकं स्वगतभेदरहितं, एव सजातीय-
भेदरहितं अद्वयं विजातीय भेदरहितं, इह ब्रह्मणि, किंचन किंचिदपि, नाना
नानात्वं भेद इत्यर्थ: नास्तीतिश्रुतिः सकलविधभेदशून्यं ब्रह्म ब्रूते । मन-
सैवानुद्रष्टव्यं नेह नानास्ति किंचन । मृत्योस्स मृत्युमाप्नोति य इह नानेव
पश्यति" इति बृहदारण्यकश्रुति: । एकमेवाद्वितीयमिति छान्दोग्यश्रुतिः
अर्थत उक्ता एकमेवामिति ॥४६५॥
श्रौतशब्द: श्रुत्यर्थानुसारि - स्वशब्देश्च परमार्थतत्त्वं ब्रूते
सद्धनं चिद्धनं नित्यमानन्दघन-मक्रियम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किचन ॥४६६॥
घनः मूर्तिः, सच्छरीरं, चिच्छरीरं, नित्यं आनन्दशरीरं, सच्चि-
दानन्दस्वरूपमित्यर्थः । अक्रियं सृष्ट्यादिक्रियाशून्यम् ॥ ४६६॥
प्रत्यगेकरसं पूर्णं अनन्तं सर्वतोमुखम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥ ४६७॥
सर्वात्मभूतं व्यापि, नाशरहितं, सर्वात्मभूतत्वादेव सर्वतोमुखं " त्वं
जातो भवसि विश्वतोमुखः" इतिश्रुतेः ॥४६७ ॥
अहेतुमनुपादेयं अनाधेयमनाश्रयम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥ ४६८॥
स्वात्मत्वादहेयं अनुपादेयं च, निष्प्रपंचत्वादनाधेयं न विद्यते आधेयं
यस्य । अनाश्रयं न आश्रयो यस्य निराधारं, अहेयं निर्दोषं अनुपादेयं
निर्गुणमिति वा अर्थः ॥४६८॥
निर्गुणं निष्कलं सूक्ष्मं निर्विकल्पं निरंजनम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥४६९ ॥
अनिरूप्यस्वरूपंयन्मनोवाचामगोचरम् ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥ ४७०॥