2023-03-03 09:52:05 by Vasant
This page has been fully proofread once and needs a second look.
श्रीविवेकचूडामणिः सव्याख्यः
व्यवहाररीत्या प्रारब्धं श्रुतिर्वदति " यावन्नविमोक्ष्ये " इत्यादिना ॥४६३ ॥
कर्मजन्यं शरीरादि न शुक्तिरजतादिवत् प्रातीतिकं किंतु सत्यमिति
वक्तुमिति कदापि न भ्रमितव्यमित्याह । नत्विति ।
नतु देहादिसत्यत्व-बोधनाय विपश्चिताम् ।
यतः श्रुतेरभिप्रायः परमार्थैकगोचरः ॥४६४॥
"
विपश्चितां ज्ञानिनां यद्देहादि तस्य सत्यत्वबोधनाय प्रारब्धं तु
वक्ति । विपश्चितामित्यस्य बोधनायेत्यनेन वा संबन्धः । ज्ञानेन तेजसा
तिमिरस्येव जगदुपादानभूताज्ञानस्य नाशेपि देहः प्रारब्धनाशे नश्यति
तावान्विलंब इत्युक्त्या तस्य आज्ञानिकत्वं नास्ति किंतु कर्मजन्यतया
सत्यत्वमिति प्रतीयेत, नत्वेवं, तार्किकादिमते तन्तूपादानकस्य पटस्य
तन्तुनाशक्षणे निरुपादानकतया स्थितिवत् "उपादाने विनष्टेपि क्षणं
कार्य प्रतीक्षते । इत्याहुस्तार्किकास्तद्वदस्माकं कि न संभवेत् । तंतूनां
दिनसंख्यानां तैस्तादृक् क्षण ईरितः । भ्रमस्या-संख्यकल्पस्य योग्यः क्ष
इहेष्यताम् "। इति चित्रदीपोक्तरीत्या अनादिकालप्रवृत्ताज्ञानोपादान-
कस्यापि देहादे: अज्ञाननाशानन्तरं कंचित्कालं स्थितेर्वक्तुं शक्यत्वात् ।
विजिगीषुकथायामेतादृश - समाधानं "न निरोधो नचोत्पत्तिः न बद्धो
न च साधकः । न मुमुक्षुर्न वै मुक्त इत्येषा परमार्थता " इतिश्रुत्यनुसारेण
ब्रह्ममात्रस्य परमार्थत्वात् । "ज्ञानेनाज्ञानकार्यस्य समूलस्य लयो यदि ।
तिष्ठत्ययं कथं देह " इति जडानां शंकासमाधानार्थं श्रुतिः प्रारब्धं वक्तीति
वस्तुस्थितिः । यतः श्रुतेरभिप्राय: परमार्
प्रयोजनवदबाधितार्थ-विषयक इत्यर्थः । नहि ज्ञानिनां अज्ञाननाशानन्तर-
मपि कर्मसमाप्तिपर्यन्तं शरीरं तिष्ठतीति प्रतिपादनेन किंचित्फलमस्तीति
तस्य तावदेवेति श्रुतिः मन्दशंकासमाधानार्थमेवेतिभावः ॥४६४॥
इदानीं श्रुतितात्पर्यविषयं परमार्थं सप्तभिः श्लोकै: संगृह्णाति ।
परिपूर्णमित्यादिभिः ।
परिपूर्णमनाद्यन्तं अप्रमेय-मविक्रियं ।
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचन ॥ ४६५॥