2023-03-01 07:59:21 by Vasant
This page has been fully proofread once and needs a second look.
श्रीविवेकचूडामणिः सव्याख्यः
कारितया चित्तवृत्तेरवस्थितिः । सद्भिः स एव
सविकल्पकः। मृद एवावभानेपि मृण्मयद्विपभानवत् । सन्मात्रवस्तुभानेपि
त्रिपुटी भाति सन्मयी । समाधिरत एवायं सविकल्प इतीर्यते । ज्ञात्रादि-
भावमुत्सृज्य ज्ञेयमात्रस्थितिर्दुढा । मनसो निर्विकल्पस्स्यात् समाधिर्योग-
संज्ञितः । जले निक्षिप्तलवणं जलमात्रतया स्थितं । पृथङ्-नभाति किन्त्वंभ
एकमेवावभासते । यथा तथैव सा वृत्तिः ब्रह्ममात्रतया स्थिता । पृथङ्-
नभाति ब्रह्मैवाद्वितीयमवभासते । ज्ञात्रादिकल्पनाभावान्मतोयं निर्वि-
कल्पकः । वृत्तेः सद्भावबाधाभ्यां उभयोर्भेद इष्यते " इति सदृष्टान्तं
तत्तल्लक्षणं । निर्विकल्पेत्याख्या यस्य निर्विकल्पाख्यः सचासौ समाधिश्च
निर्विकल्पाख्यसमाधिः तस्मिन् निश्चला: तेन वा निश्चलाः तानंतरा
विना, आरूढशक्तेः आरूढा प्रवृद्धा शक्ति: नानाभ्रमजनिका यस्य तस्य
अहमः अहंकारस्य विनाशः, पण्डितैरपि कृतवेदान्तश्रवणैरपि सहसा कर्तुं न
शक्यः । हि यस्मात् वासना: अनात्मसंस्काराः अनन्तभवाः अनन्ता:
असंख्याकाः भवाः जन्मानि यासां ताः, यद्वा अनन्तैर्बहुभिः पदार्थैः भवाः
उत्पन्नाः । अतः सकलविधवासनाक्षयार्थं निर्विकल्पकसमाधिरेव शरणम्
॥३४३॥
समूलमनष्टायाः विक्षेपशक्तेः
अहंबुध्यैव मोहिन्या योजयित्वावृतेर्बलात् ।
विक्षेपशक्तिः पुरुषं विक्षेपयति तद्गुणैः ॥३४४॥
यदानात्मनि आत्मबुद्
'यथापकृष्टं शैवालं" इति पूर्वोक्तरीत्या मोहिन्या स्वरूपच्याविकया
अहंबुध्यैव योजयित्वा तत्प्रयोज्यावृतेः स्वरूपाप्रकाशस्य बलात् पुरुषं
पण्डितमपि, विक्षेपश
च, तद्गुणैः स्वकीयकार्यैः संकल्पादिरूपैः विक्षेपयति बहुवहु बहिरानयति
दूरमात्मन इत्यर्थः ॥ ३४४॥
विक्षेपशक्तिविजयो विषमो विधातुं
निश्शेषमावरण-शक्तिनिवृत्यभावे ।
दृग्दृश्ययोः स्फुटपयोजलवद्विभागे
नश्येत्तदावरण-मात्मनि च स्वभावात् ॥