विवेकचूडामणिः कर्णाटानुवादसहितः /107

ಅಸಂಗ-ಚಿದ್ರೂಪಮಮುಂ ವಿಮೋಹಹ್ಯ
ದೇಹೇಂದ್ರಿಯ-ಪ್ರಾಣ-ಗುಣೈರ್ನಿಬದ್ಧಧ್ಯ |
ಅಹಂ-ಮಮಮೇತಿ ಭ್ರಮಯತ್ಯಜಂಜಸ್ರಂ
ಮನಃ ಸ್ವಕೃತ್ಯೇಷು ಫಲೋಪಭುಕ್ತಿಸುಷು ॥ ೧೭೮ ॥
 
ಮನಃ -= ಮನಸ್ಸು, ಅಸಂಗ- ಚಿದ್ರೂಪಮ್ ಅಮುಂ =ಸಂಗರಹಿತನೂ
ಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪನೂ ಆದ ಇವನನ್ನು, ದೇಹ -ಇಂದ್ರಿಯ- ಪ್ರಾಣ-ಗುಣೈಃ - =ದೇಹ
ಇಂದ್ರಿಯ ಪ್ರಾಣ ಎಂಬ ಹಗ್ಗಗಳಿಂದ, ನಿಬದ್ಧ -ಧ್ಯ = ಕಟ್ಟಿ, ವಿಮೋಹಹ್ಯ = ಭ್ರಾಂತಿ
ಗೊಳಿಸಿ, ಸ್ವ ಕೃತ್ಯೇಷು -= ತನ್ನ ಕೆಲಸಗಳಾದ, ಫಲೋಪಭುಕ್ತಿಸು-ಷು=ಫಲೋಪಭೋಗ-
ಗಳಲ್ಲಿ, ಅಹಂ, ಮಮ. -ಮಮ-ಇತಿ - ='ನಾನು ನನ್ನದು' ಎಂದು, ಅಜಸ್ರಂ = ಯಾವಾಗಲೂ,
ಭ್ರಮಯತಿ -= ಸುತ್ತಿಸುತ್ತದೆ.
 
೧೭೮,. ಮನಸ್ಸೇಅಸಂಗನೂ ಚಿದ್ರೂಪನೂ ಆದ ಇವನನ್ನು
ದೇಹೇಂದ್ರಿಯಪ್ರಾಣಗಳೆಂಬ ಹಗ್ಗಗಳಿಂದ ಕಟ್ಟಿ, ಭ್ರಾಂತಿಗೊಳಿಸಿ, ತಾನೇ
ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಸುಖವೇ ಮೊದಲಾದ ಅನುಭವಗಳಲ್ಲಿ 'ನಾನು, ನನ್ನದು'
ಎಂಬ ಭಾವನೆಗಳಿಂದ ಯಾವಾಗಲೂ ಸುತ್ತಿಸುತ್ತದೆ.
 
ಅಧ್ಯಾಸ-ದೋಷಾತ್ ಪುರುಷಸ್ಯ ಸಂಸ್ಕೃಸೃತಿ-
ರಧ್ಯಾಸ-ಬಂಧಸ್ತ್ವಮುನೈವ ಕಲ್ಪಿತಃ ।
ರಜಸ್ತಮೋ-ದೋಷವತೋಽವಿವೇಕಿನೋ
ಜನ್ಮಾದಿ-ದುಃಖಸ್ಯ ನಿದಾನಮೇತತ್ ॥ ೧೭೯ ||
 
ಪುರುಷಸ್ಯ -= ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ, ಅಧ್ಯಾಸ -ದೋಷಾತ್ –= ಅಧ್ಯಾಸವೆಂಬ ದೋಷ-
ದಿಂದಲೇ, ಸಂಸ್ಕೃಸೃತಿಃ –= ಸಂಸಾರವು, ತು =ಆದರೆ, ಅಧ್ಯಾಸಬಂಧಃ = ಅಧ್ಯಾಸವೆಂಬ
ಬಂಧವು, ಅಮುನಾ ಏವ = ಇದರಿಂದಲೇ, ಕಲ್ಪಿತಃ -= ಕಲ್ಪಿತವಾಗಿದೆ; ರಜಸ್ತಮೋ-
ದೋಷವತಃ -= ರಜಸ್ಸು ತಮಸ್ಸು ಎಂಬ ದೋಷಗಳುಳ್ಳ, ಅವಿವೇಕಿನಃ = ಅವಿ-
ವೇಕಿಯ, ಜನ್ಮಾದಿ. -ದುಃಖಸ್ಯ –= ಜನ್ಮವೇ ಮೊದಲಾದ ದುಃಖಕ್ಕೆ , ಏತತ್ -= ಇದೇ,
ನಿದಾನಂ= ಕಾರಣವು.
 
೧೭೯,. ಮನುಷ್ಯನಿಗೆ ಅಧ್ಯಾಸವೆಂಬ[^೧] ದೋಷದಿಂದಲೇ ಸಂಸಾರವು.
ಆದರೆ ಅಧ್ಯಾಸವೆಂಬ ಬಂಧವು ಈ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದಲೇ ಕಲ್ಪಿತವಾಗಿರುತ್ತದೆ.
ರಜಸ್ತಮಸ್ಸು ಗಳೆಂಬ[^೨] ದೋಷಗಳುಳ್ಳ ಅವಿವೇಕಿಯ ಜನ್ಮಾದಿದುಃಖಕ್ಕೆ
ಇದೇ ಕಾರಣವಾಗಿರುತ್ತದೆ.
 
[^೧] ವಸ್ತುವಿನಲ್ಲಿ ಅವಸ್ತುವನ್ನೂ ಅವಸ್ತುವಿನಲ್ಲಿ ವಸ್ತುವನ್ನೂ ಆರೋಪಿಸುವುದು.
[^೨] ಆವರಣ- ವಿಕ್ಷೇಪಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾದ ದೋಷಗಳಿಂದ ಕೂಡಿರುವವನಿಗೆ.]