2023-02-16 09:31:42 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
विष्णुपादादि-
-
त्राह – स्वार्थालाभात् स्वं मुख्यम् अर्थ वाच्यम्, अलाभात्
जात्यादिद्वारविरहात् अप्राप्य । ततो हेतोः लक्षणामीक्षमाणाः
मुख्यां वृत्तिं परित्यज्य लक्षणावृत्तिमङ्गीकुर्वाणाः, 'मानान्त-
रविरोधे तु मुख्यार्थस्य परिग्रहे । मुख्यार्थेनाविनाभूतप्रतीते-
र्लक्षणेष्यते ' इति ' मुख्यार्थबाधे तद्योगे रूढितोऽर्थप्रयोजनात् ।
अन्योऽर्थो लक्ष्यते यत्सा लक्षणारोपिता क्रिया' इत्यादिना
आचार्यैर्लक्षिता लक्षणावृत्तिः । सा च त्रिविधा; जहत्स्वार्था
अजहत्स्वार्था जहदजहत्स्वार्था चेति । तत्र तृतीया द्विधा
श्रुत्या कटाक्ष्यते, 'तत्त्वमस्यादिवाक्येषु लक्षणा भागलक्षणा ।
सेयमित्यादिवाक्यस्थपदयोरिव नापरा' इत्याचार्यवचनात् ।
'तत्त्वमसि' 'अहं ब्रह्मास्मि' 'अयमात्मा ब्रह्म इत्यादिब्र
ह्यात्मपरेषु महावाक्येषु मुख्यार्थबाधमूलत्वं च तत्प्रवृत्तेर्दर्शि-
तम् । 'प्रत्यक्परोक्षतैकस्य सद्वितीयत्वपूर्णता । विरुध्यते
यतस्तस्माल्लक्षणा संप्रवर्तते' इति, 'सोऽयं विद्वानित्यव
बोधस्तव यद्वद्देशं कालं चापि विरुद्धं प्रविहाय । तद्वत्कर्तृत्वा
दिविरुद्धं यदिहास्तीत्युक्त्वा सर्वे तत्सदसि त्वं परिशिष्टम् '
इत्यादिवचनैः महावाक्यानामियं गतिर्दर्शिता । तत्राप्यत
ह्यावृत्तिरूपेण कथमपि प्रतिपादयति, साक्षाद्विधेस्तावद गोचर
त्वादित्याह- परार्थव्यपगमकथनश्लाघिनः परस्य अन्यस्य त
स्मादित्यर्थात्, अतद्भूतस्येत्यर्थः । अर्थस्य वस्तुनः स्थूलसूक्ष्म
:
१३०
"
1
-
त्राह – स्वार्थालाभात् स्वं मुख्यम् अर्थ वाच्यम्, अलाभात्
जात्यादिद्वारविरहात् अप्राप्य । ततो हेतोः लक्षणामीक्षमाणाः
मुख्यां वृत्तिं परित्यज्य लक्षणावृत्तिमङ्गीकुर्वाणाः, 'मानान्त-
रविरोधे तु मुख्यार्थस्य परिग्रहे । मुख्यार्थेनाविनाभूतप्रतीते-
र्लक्षणेष्यते ' इति ' मुख्यार्थबाधे तद्योगे रूढितोऽर्थप्रयोजनात् ।
अन्योऽर्थो लक्ष्यते यत्सा लक्षणारोपिता क्रिया' इत्यादिना
आचार्यैर्लक्षिता लक्षणावृत्तिः । सा च त्रिविधा; जहत्स्वार्था
अजहत्स्वार्था जहदजहत्स्वार्था चेति । तत्र तृतीया द्विधा
श्रुत्या कटाक्ष्यते, 'तत्त्वमस्यादिवाक्येषु लक्षणा भागलक्षणा ।
सेयमित्यादिवाक्यस्थपदयोरिव नापरा' इत्याचार्यवचनात् ।
'तत्त्वमसि' 'अहं ब्रह्मास्मि' 'अयमात्मा ब्रह्म इत्यादिब्र
ह्यात्मपरेषु महावाक्येषु मुख्यार्थबाधमूलत्वं च तत्प्रवृत्तेर्दर्शि-
तम् । 'प्रत्यक्परोक्षतैकस्य सद्वितीयत्वपूर्णता । विरुध्यते
यतस्तस्माल्लक्षणा संप्रवर्तते' इति, 'सोऽयं विद्वानित्यव
बोधस्तव यद्वद्देशं कालं चापि विरुद्धं प्रविहाय । तद्वत्कर्तृत्वा
दिविरुद्धं यदिहास्तीत्युक्त्वा सर्वे तत्सदसि त्वं परिशिष्टम् '
इत्यादिवचनैः महावाक्यानामियं गतिर्दर्शिता । तत्राप्यत
ह्यावृत्तिरूपेण कथमपि प्रतिपादयति, साक्षाद्विधेस्तावद गोचर
त्वादित्याह- परार्थव्यपगमकथनश्लाघिनः परस्य अन्यस्य त
स्मादित्यर्थात्, अतद्भूतस्येत्यर्थः । अर्थस्य वस्तुनः स्थूलसूक्ष्म
:
१३०
"
1