2023-09-10 12:46:15 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् ४
बहूनां भवति क्षेमस्तस्य पुण्यप्रदो वधः ।
-
इति स्मृतेः । अत एव त्रिदशरिपुशब्देनोक्तिः । त्रिदशा = देवाः, तेषां रिप-
वः = शत्रव इति धर्मध्रुक्त्वोपलक्षणम्, 'वैषम्यनैर्घुण्ये न सापेक्षत्वात्' इति
स्मृतेः। त्रिदशरिपूणां वपुषः = शरीरस्य यत् शोणितम् = रुधिरम्, तदा-
स्वादेन = तद्रसानुभवेन, तृप्तः = प्रीतः ; दृप्तः इति वा पाठः, गर्वित इत्य-
40 र्थः । नित्यानन्दाय, शब्दादिविषयानुभवस्फुरितानामप्यात्मरूपत्वेऽप्यौपा-
धिकत्वेनानित्यत्वात् निरुपाधिकस्यात्मस्वरूपस्यैव नित्यत्वादानन्दत्वाच्च,
'अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराण' 'विज्ञानमानन्दं ब्रह्म' इत्यादिश्रुतेः ।
तस्मै; तं नित्यमानन्दमात्मत्वेनानुभावयितुम्; 'तुमर्थाच्च भाववचनात् ।'
इति चतुर्थी । भूयादित्याशिषि लिङ् । मधुमथनमनोनन्दनः । मधुकैटभा-
ख्ययोरसुरयोर्मध्ये मधुसंज्ञकस्य मथनः = हिंसक इति दुष्टमधनताच्छी-
ल्योपलक्षणम्। तस्य भगवतः, मनः = हृदयम्, नन्दयितुं शीलं यस्य ।
स्वाशयानुरूपं रिपुविशसनानुष्ठानादिति भावः । 'नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्यु-
णिन्यचः' इति ल्युट् । नन्दक इति योगरूढ्या संज्ञा, 'नाम्नापि तस्यैव
स नन्दकोऽभूत्' इति माघोक्तेः । 'कौमोदकी गदा खड्गो नन्दकः ।' इत्य-
मरः । नन्दकस्य विद्यात्मकत्वात्, अविद्याध्यस्तस्य बन्धस्य विद्ययैव
4.35 एकस्मिन् यत्र पुण्यप्रदो वधः ] Visnupurāņa 1.1.74.
4.37 वैषम्यनैर्घुण्ये न सापेक्षत्वात् ] Brahamasūtra 2.1.34.
4.42 अजो नित्यः
पुराणः ] Kathopanisad 2.18a.
4.42 विज्ञानमानन्दं ब्रह्म ] Taittirīyopanisad 3.97.
4.43 तुमर्थाच्च भाववचनात् ] Astādhyāyī 2.3.15.
4.48 नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्युणिन्यचः ] Astādhyāyī 3.1.134,
4.49 नाम्नापि तस्यैव स नन्दकोऽभूत् ] Siśupālavadha 3.19.
4.50 कौमोदकी गदा खड्गो नन्दकः ] Amara 1.1.33.
35
45
50
...
२९
१
。
4.41 स्वरू-
4.38 वपुषः शरीरस्य ABD ] वपुः शरीरम्, तस्य EVIC 4.39 दृप्तः इति वा EY1
ACD ] इति वा B 4.40 ° स्फुरितानामप्यात्म° E¥°C ] स्फुरितानां सुखानामप्यात्म
ABD 4.41 निरुपाधिकस्यात्म ABC ] निरुपाधेरात्म• Ey; ; om. D
पस्यैव EXABC ] om. D 4.41 आनन्दत्वाच्च EXABD ] om. C 4.43 °भावयितुम्
EVBC ] भवितुम् AD 4.45 °संज्ञकस्य EVC] संज्ञस्य ABD 4.45 मथन: EY
B ] मनः AD; दमन: C 4.46 तस्य भगवतः शीलं EVABC ] om. D
स्वाशयानु॰ EYLABD ] स्वयशानु C 4.49 नन्दक: EYAC ] नान्दक: BD
4.47
बहूनां भवति क्षेमस्तस्य पुण्यप्रदो वधः ।
-
इति स्मृतेः । अत एव त्रिदशरिपुशब्देनोक्तिः । त्रिदशा = देवाः, तेषां रिप-
वः = शत्रव इति धर्मध्रुक्त्वोपलक्षणम्, 'वैषम्यनैर्घुण्ये न सापेक्षत्वात्' इति
स्मृतेः। त्रिदशरिपूणां वपुषः = शरीरस्य यत् शोणितम् = रुधिरम्, तदा-
स्वादेन = तद्रसानुभवेन, तृप्तः = प्रीतः ; दृप्तः इति वा पाठः, गर्वित इत्य-
40 र्थः । नित्यानन्दाय, शब्दादिविषयानुभवस्फुरितानामप्यात्मरूपत्वेऽप्यौपा-
धिकत्वेनानित्यत्वात् निरुपाधिकस्यात्मस्वरूपस्यैव नित्यत्वादानन्दत्वाच्च,
'अजो नित्यः शाश्वतोऽयं पुराण' 'विज्ञानमानन्दं ब्रह्म' इत्यादिश्रुतेः ।
तस्मै; तं नित्यमानन्दमात्मत्वेनानुभावयितुम्; 'तुमर्थाच्च भाववचनात् ।'
इति चतुर्थी । भूयादित्याशिषि लिङ् । मधुमथनमनोनन्दनः । मधुकैटभा-
ख्ययोरसुरयोर्मध्ये मधुसंज्ञकस्य मथनः = हिंसक इति दुष्टमधनताच्छी-
ल्योपलक्षणम्। तस्य भगवतः, मनः = हृदयम्, नन्दयितुं शीलं यस्य ।
स्वाशयानुरूपं रिपुविशसनानुष्ठानादिति भावः । 'नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्यु-
णिन्यचः' इति ल्युट् । नन्दक इति योगरूढ्या संज्ञा, 'नाम्नापि तस्यैव
स नन्दकोऽभूत्' इति माघोक्तेः । 'कौमोदकी गदा खड्गो नन्दकः ।' इत्य-
मरः । नन्दकस्य विद्यात्मकत्वात्, अविद्याध्यस्तस्य बन्धस्य विद्ययैव
4.35 एकस्मिन् यत्र पुण्यप्रदो वधः ] Visnupurāņa 1.1.74.
4.37 वैषम्यनैर्घुण्ये न सापेक्षत्वात् ] Brahamasūtra 2.1.34.
4.42 अजो नित्यः
पुराणः ] Kathopanisad 2.18a.
4.42 विज्ञानमानन्दं ब्रह्म ] Taittirīyopanisad 3.97.
4.43 तुमर्थाच्च भाववचनात् ] Astādhyāyī 2.3.15.
4.48 नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्युणिन्यचः ] Astādhyāyī 3.1.134,
4.49 नाम्नापि तस्यैव स नन्दकोऽभूत् ] Siśupālavadha 3.19.
4.50 कौमोदकी गदा खड्गो नन्दकः ] Amara 1.1.33.
35
45
50
...
२९
१
。
4.41 स्वरू-
4.38 वपुषः शरीरस्य ABD ] वपुः शरीरम्, तस्य EVIC 4.39 दृप्तः इति वा EY1
ACD ] इति वा B 4.40 ° स्फुरितानामप्यात्म° E¥°C ] स्फुरितानां सुखानामप्यात्म
ABD 4.41 निरुपाधिकस्यात्म ABC ] निरुपाधेरात्म• Ey; ; om. D
पस्यैव EXABC ] om. D 4.41 आनन्दत्वाच्च EXABD ] om. C 4.43 °भावयितुम्
EVBC ] भवितुम् AD 4.45 °संज्ञकस्य EVC] संज्ञस्य ABD 4.45 मथन: EY
B ] मनः AD; दमन: C 4.46 तस्य भगवतः शीलं EVABC ] om. D
स्वाशयानु॰ EYLABD ] स्वयशानु C 4.49 नन्दक: EYAC ] नान्दक: BD
4.47