2023-09-10 12:46:50 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् ५०
ध्यः ।' इति न्यायात् वाग्व्यापारमन्तरेण बालमूकादिविज्ञानसदृशत्वाद् वाच
एव प्राधान्यमिति मनसा सममित्युक्तिः, 'सहयुक्ते ऽप्रधाने' इति स्मर- 20
णात् । अनया चोक्त्या 'यतो वाचो निवर्तन्ते । अप्राप्य मनसा सह ।' इति
श्रुतिवाक्यमनुस्मार्यते । तर्हि 'तं त्वौपनिषदं [पुरुषं] पृच्छामि।', 'वेदान्त-
विज्ञानसुनिश्चितार्था:', 'सर्वे वेदा यत्पदमामनन्ति ।', 'वेदैश्च सर्वैरहमेव
वेद्यः ।' इत्यादिश्रुतिस्मृतिवचनानां संगतार्थत्वं कथं नामाभूदित्यत्राह -
स्वार्थालाभात्, स्वम् = मुख्यम्, अर्थम् = वाच्यम्, अलाभात् = जात्या- 25
दिद्वारविरहात अप्राप्य । ततो हेतोः लक्षणामीक्षमाणाः = मुख्यां वृत्तिं
परित्यज्य लक्षणावृत्तिमङ्गीकुर्वाणाः;
-
१५४
मानान्तरविरोधे तु मुख्यार्थस्य परिग्रहे ।
मुख्यार्थेनाविनाभूतप्रतीतिर्लक्षणोच्यते।
इति
मुख्यार्थबाधे तद्योगे रूढितो ऽर्थप्रयोजनात् ।
अन्योऽर्थो लक्ष्यते यत्सा लक्षणारोपिता क्रिया ॥
इत्यादिना, आचार्यैर्लक्षिता लक्षणावृत्तिः । सा च त्रिविधा; जहत्स्वार्था,
50.19 वचनलिङ्गाद्धि वक्तुरभिप्रायः ] Source not known.
50.20 सहयुक्तेऽप्रधाने ] Astādhyāyī 2.3.19.
50.21 यतो वाचो निवर्तन्ते । अप्राप्य मनसा सह ] Taittirīyopanisad 2.4.
50.22 तं त्वौपनिषदं [पुरुषं] पृच्छामि ] Brhadāranyakopanişad 3.9.26.
50.23 वेदान्तविज्ञानसुनिश्चितार्थाः ] Mundakopanisad 3.2.6.
50.23 सर्वे वेदा यत्पदमामनन्ति ] Kathopanişad 2.15.
50.24 वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यः ] Bhagavadgītā 15.15.
50.29 मानान्तरविरोधे •र्लक्षणोच्यते ] Vākyavrtti 47.
50.32 मुख्यार्थबाधे लक्षणारोपिता क्रिया ] Kāvyaprakāśa 2.9.
...
50.19 ° मूकादि° E¥BC ] मूका A 50.20 सममित्युक्ति: EYBC ] सममित्युक्तः A
50.21 सह EVAC ] च B 50.22 तर्हि EYBC ] हि A
०
50.23 ● विज्ञान • EYBC ]
om. A 50.24 वेद्यः EVAC ] वेद्यः । वेदान्तकृद् वेदविदेव चाहम् । B 50.24 इत्यादि
EVAC ] इति B
50.24 नामा• EYC ] नाममाना AB 50.25 अलाभात् EYBC ]
अलाब्धा A 50.26 मुख्यां ELC ] मुख्ये A; मुख्य B 50.28 मुख्यार्थस्य परिग्रहे
E¥''BC] मुख्यार्थस्यापरिग्रह A 50.29 • प्रतीतिर्लक्षणोच्यते AB ] प्रतीतेर्लक्षणेष्यते
50.32 तद्योगे ... लक्षणावृत्तिः E¥"LAC ] तद्भागे B 50.33 त्रिविधा EXC ]
EVIC
त्रिधा AB
30
ध्यः ।' इति न्यायात् वाग्व्यापारमन्तरेण बालमूकादिविज्ञानसदृशत्वाद् वाच
एव प्राधान्यमिति मनसा सममित्युक्तिः, 'सहयुक्ते ऽप्रधाने' इति स्मर- 20
णात् । अनया चोक्त्या 'यतो वाचो निवर्तन्ते । अप्राप्य मनसा सह ।' इति
श्रुतिवाक्यमनुस्मार्यते । तर्हि 'तं त्वौपनिषदं [पुरुषं] पृच्छामि।', 'वेदान्त-
विज्ञानसुनिश्चितार्था:', 'सर्वे वेदा यत्पदमामनन्ति ।', 'वेदैश्च सर्वैरहमेव
वेद्यः ।' इत्यादिश्रुतिस्मृतिवचनानां संगतार्थत्वं कथं नामाभूदित्यत्राह -
स्वार्थालाभात्, स्वम् = मुख्यम्, अर्थम् = वाच्यम्, अलाभात् = जात्या- 25
दिद्वारविरहात अप्राप्य । ततो हेतोः लक्षणामीक्षमाणाः = मुख्यां वृत्तिं
परित्यज्य लक्षणावृत्तिमङ्गीकुर्वाणाः;
-
१५४
मानान्तरविरोधे तु मुख्यार्थस्य परिग्रहे ।
मुख्यार्थेनाविनाभूतप्रतीतिर्लक्षणोच्यते।
इति
मुख्यार्थबाधे तद्योगे रूढितो ऽर्थप्रयोजनात् ।
अन्योऽर्थो लक्ष्यते यत्सा लक्षणारोपिता क्रिया ॥
इत्यादिना, आचार्यैर्लक्षिता लक्षणावृत्तिः । सा च त्रिविधा; जहत्स्वार्था,
50.19 वचनलिङ्गाद्धि वक्तुरभिप्रायः ] Source not known.
50.20 सहयुक्तेऽप्रधाने ] Astādhyāyī 2.3.19.
50.21 यतो वाचो निवर्तन्ते । अप्राप्य मनसा सह ] Taittirīyopanisad 2.4.
50.22 तं त्वौपनिषदं [पुरुषं] पृच्छामि ] Brhadāranyakopanişad 3.9.26.
50.23 वेदान्तविज्ञानसुनिश्चितार्थाः ] Mundakopanisad 3.2.6.
50.23 सर्वे वेदा यत्पदमामनन्ति ] Kathopanişad 2.15.
50.24 वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यः ] Bhagavadgītā 15.15.
50.29 मानान्तरविरोधे •र्लक्षणोच्यते ] Vākyavrtti 47.
50.32 मुख्यार्थबाधे लक्षणारोपिता क्रिया ] Kāvyaprakāśa 2.9.
...
50.19 ° मूकादि° E¥BC ] मूका A 50.20 सममित्युक्ति: EYBC ] सममित्युक्तः A
50.21 सह EVAC ] च B 50.22 तर्हि EYBC ] हि A
०
50.23 ● विज्ञान • EYBC ]
om. A 50.24 वेद्यः EVAC ] वेद्यः । वेदान्तकृद् वेदविदेव चाहम् । B 50.24 इत्यादि
EVAC ] इति B
50.24 नामा• EYC ] नाममाना AB 50.25 अलाभात् EYBC ]
अलाब्धा A 50.26 मुख्यां ELC ] मुख्ये A; मुख्य B 50.28 मुख्यार्थस्य परिग्रहे
E¥''BC] मुख्यार्थस्यापरिग्रह A 50.29 • प्रतीतिर्लक्षणोच्यते AB ] प्रतीतेर्लक्षणेष्यते
50.32 तद्योगे ... लक्षणावृत्तिः E¥"LAC ] तद्भागे B 50.33 त्रिविधा EXC ]
EVIC
त्रिधा AB
30