2023-09-10 12:46:50 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् ४९
ज्याङ्गीकारे लक्ष्मणाद्यवतारेष्वपि तथाभाव इति त्रयोदशत्वप्रसङ्गात्। क-
ल्किः भविष्यन्; कल्किः,
१५०
भविता विष्णुयशसो नाम्ना कल्किर्जगत्पतिः ।
इति दिव्यदृष्टिभिर्दृष्ट्वा
जगत्यागामित्वेनादिष्टः कल्किनामा यः स चेति
पूर्वोक्तसमुच्चयार्थश्चकारः । इतिरध्याहार्यः । इति = अनेन प्रकारेण, ये
विष्णोः =वासुदेवस्य, अंशावताराः
दीपस्येव दीपान्तरावताराः, अ-
परिलुप्तस्वसामर्थ्यस्यैव कलारूपेण जगति प्रादुर्भावात् । गुरुतरकरुणाभा-
रखिन्नाशयाः = अलघीयसा, दयाया भारेण = दुर्वहेनातिशयेन, खि
न्नः =आक्रान्तः, आशयः = हृदयम्, येषाम् । खिन्नत्वेन कार्येणाक्रमणं का-
रणं लक्ष्यते । तथात्वं कथं ज्ञायत इत्यत्राह – भुवनहितकराः
भुवनहितकराः = भुवनस्य
=
=
-
१
स्थावरजङ्गमात्मकस्य, हितम् = श्रेयः तस्य करा: ; न तु तदात्वप्रियमा- 40
त्रम्, तत्र पित्रोरिवेत्यर्थः; स्तनंधयस्येव भुवनस्य हितापरिज्ञानात्। 'कृञो
हेतुताच्छील्यानुलोम्येषु' इति ताच्छील्ये टः । तत्र हेतुः – धर्मसंस्थापना-
र्थाः; धर्मस्य = वर्णाश्रमाद्यानुगुण्येन श्रुत्या कर्तव्यत्वेन चोदितस्यार्थस्य,
सम्यक् स्थापनम् स्थिरीकरणं प्रयोजनं येषाम् ।
स्वे स्वे कर्मण्यभिरतः सिद्धिं विन्दति मानवः ।
49.32 भविता विष्णुयशसो नाम्ना कल्किर्जगत्पतिः ] Bhāgavatapurāņa 1.3.25d.
49.42 कृञो हेतुताच्छील्यानुलोम्येषु ] Astādhyāyī 3.2.20.
49.45 स्वे स्वे मानवः ] Bhagavadgītā 18.45.
...
49.30 °वतारेष्वपि EXBC ] वतारेऽपि A 49.30 त्रयोदशत्व॰ EYC] त्रयोदशा-
वतारत्व A; त्रयोदशावस्थतारत्व B 49.31 कल्किः भविष्यन् E¥C] भविष्यन् AB
49.32 विष्णुयशसो EXC] विष्णुयशसा A; वीतविष्णुयशसा B 49.34 पूर्वोक्त
E¥''BC ] तच्छब्दानुकर्षणात् पूर्वोक्त A 49.34 इतिरध्याहार्यः EYLAC ] इतिश्चाहार्यः
B 49.36 कला conj. ] कल AB; काल • EDIC 49.37 ° करुणा • EDAC ]
कृपणा B 49.37 दयाया conj.] दयया EVM ABC 49.37 भारेण EL AC ] भावेन B
49.38 आशयः EYC] आशय इत्यर्थ: AB 49.39 कारणं ELBC ] om. A
ज्ञायत EK C] जायत A; जानत B 49.40 तस्य करा: EYC ]om. AB
तदात्वप्रियमात्रं ABC ] प्रीतिमात्रं EV 49.41 तत्र EXACलेम् तत्रापि B
पित्रोरिवेत्यर्थः ELC] पित्रोरिव तद्दिव्यं येषां स्वयं B 49.41 पित्रोरिवेत्यर्थः
हितापरिज्ञानात् EV1C] om. A 49.41 हिता॰ EXC] स्वहिता B 49.42 ता-
च्छील्यानु॰ वर्णाश्रमाद्यानुगुण्येन E¥IAC ] आश्रमानुगुण्येन B
49.43 चोदित
EVAC ] वेदित B 49.44 स्थिरीकरणं EVAC ] स्थितीकरणं B
30
49.39
49.41
49.41
35
45
ज्याङ्गीकारे लक्ष्मणाद्यवतारेष्वपि तथाभाव इति त्रयोदशत्वप्रसङ्गात्। क-
ल्किः भविष्यन्; कल्किः,
१५०
भविता विष्णुयशसो नाम्ना कल्किर्जगत्पतिः ।
इति दिव्यदृष्टिभिर्दृष्ट्वा
जगत्यागामित्वेनादिष्टः कल्किनामा यः स चेति
पूर्वोक्तसमुच्चयार्थश्चकारः । इतिरध्याहार्यः । इति = अनेन प्रकारेण, ये
विष्णोः =वासुदेवस्य, अंशावताराः
दीपस्येव दीपान्तरावताराः, अ-
परिलुप्तस्वसामर्थ्यस्यैव कलारूपेण जगति प्रादुर्भावात् । गुरुतरकरुणाभा-
रखिन्नाशयाः = अलघीयसा, दयाया भारेण = दुर्वहेनातिशयेन, खि
न्नः =आक्रान्तः, आशयः = हृदयम्, येषाम् । खिन्नत्वेन कार्येणाक्रमणं का-
रणं लक्ष्यते । तथात्वं कथं ज्ञायत इत्यत्राह – भुवनहितकराः
भुवनहितकराः = भुवनस्य
=
=
-
१
स्थावरजङ्गमात्मकस्य, हितम् = श्रेयः तस्य करा: ; न तु तदात्वप्रियमा- 40
त्रम्, तत्र पित्रोरिवेत्यर्थः; स्तनंधयस्येव भुवनस्य हितापरिज्ञानात्। 'कृञो
हेतुताच्छील्यानुलोम्येषु' इति ताच्छील्ये टः । तत्र हेतुः – धर्मसंस्थापना-
र्थाः; धर्मस्य = वर्णाश्रमाद्यानुगुण्येन श्रुत्या कर्तव्यत्वेन चोदितस्यार्थस्य,
सम्यक् स्थापनम् स्थिरीकरणं प्रयोजनं येषाम् ।
स्वे स्वे कर्मण्यभिरतः सिद्धिं विन्दति मानवः ।
49.32 भविता विष्णुयशसो नाम्ना कल्किर्जगत्पतिः ] Bhāgavatapurāņa 1.3.25d.
49.42 कृञो हेतुताच्छील्यानुलोम्येषु ] Astādhyāyī 3.2.20.
49.45 स्वे स्वे मानवः ] Bhagavadgītā 18.45.
...
49.30 °वतारेष्वपि EXBC ] वतारेऽपि A 49.30 त्रयोदशत्व॰ EYC] त्रयोदशा-
वतारत्व A; त्रयोदशावस्थतारत्व B 49.31 कल्किः भविष्यन् E¥C] भविष्यन् AB
49.32 विष्णुयशसो EXC] विष्णुयशसा A; वीतविष्णुयशसा B 49.34 पूर्वोक्त
E¥''BC ] तच्छब्दानुकर्षणात् पूर्वोक्त A 49.34 इतिरध्याहार्यः EYLAC ] इतिश्चाहार्यः
B 49.36 कला conj. ] कल AB; काल • EDIC 49.37 ° करुणा • EDAC ]
कृपणा B 49.37 दयाया conj.] दयया EVM ABC 49.37 भारेण EL AC ] भावेन B
49.38 आशयः EYC] आशय इत्यर्थ: AB 49.39 कारणं ELBC ] om. A
ज्ञायत EK C] जायत A; जानत B 49.40 तस्य करा: EYC ]om. AB
तदात्वप्रियमात्रं ABC ] प्रीतिमात्रं EV 49.41 तत्र EXACलेम् तत्रापि B
पित्रोरिवेत्यर्थः ELC] पित्रोरिव तद्दिव्यं येषां स्वयं B 49.41 पित्रोरिवेत्यर्थः
हितापरिज्ञानात् EV1C] om. A 49.41 हिता॰ EXC] स्वहिता B 49.42 ता-
च्छील्यानु॰ वर्णाश्रमाद्यानुगुण्येन E¥IAC ] आश्रमानुगुण्येन B
49.43 चोदित
EVAC ] वेदित B 49.44 स्थिरीकरणं EVAC ] स्थितीकरणं B
30
49.39
49.41
49.41
35
45