2023-09-10 12:46:43 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
१२६
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् ४२
-
=
=
इत्यमरः। प्रान्तार्थत्वे मूर्धन्य खण्ड एकदेश इत्यर्थः; तद्वच्छ्रद्धलावण्ये,
अष्टमीचन्द्रसुन्दरे इत्यर्थः । महापुरुषललाटस्याष्टमीचन्द्रसाम्यप्रसिद्धेः । का-
लव्यालद्वयं वा = कृष्णसर्पयोर्युगमिव । 'वा विकल्पोपमानयोः समुच्चये
च' इति वैजयन्ती । विलसति = शोभते । चकारो येनेत्युक्तस्य विपरि-
णामेन यच्चेत्यनुकर्षणार्थः । वालिका = कर्णभूषणविशेष: 'वालिका कर्णपृ-
ष्ठस्थे' इति वैजयन्ती; 'वकुलफलानुकारिणीभिस्तिसृभिर्मुक्ताभिर्विरचितेन
वालिकायुगलेन।' इति हर्षप्रयोगाच्च । सैव माता जननी, कालव्यालद्व- 30
यस्येत्यर्थात्; वालिकायाः कुटिलायतत्वात् व्यालीसाम्यात् । तां समया
= तस्याः समीपे; 'अभितः परितः समयानिकषाहाप्रतियोगेषु च दृश्य-
ते।' इति द्वितीया । अयमर्थः – कर्णपृष्ठस्थयोर्वालिकयोः समीपे ललाटरङ्गे
नृत्यत् यच्च भ्रूयुगं स्वजनन्योर्वालिकयोः परिसरे हर्षान्नृत्यतोः कालव्या-
लयोर्द्वयवत् लसति, तद् भ्रूयुगं नः पातु इति । अत्रोत्प्रेक्षालंकारः । स्वा-
भाविकस्निग्धनीलायतत्वं भुग्नमध्यत्वं च उत्प्रेक्षानिमित्तम्। सौम्यत्वेऽपि
सकलप्रपञ्चभयजनकत्वं च व्यङ्ग्यम् ॥ ४१ ॥
41.27 वा विकल्पोपमानयोः समुच्चये च ] Not traced to Vaijayantī; Viśvaprakāśa 2.40.
41.29 वालिका कर्णपृष्ठस्थे] Vaijayantī 4.3.135.
41.30 वकुलफलानुकारिणीभिस्तिसृभिर्मुक्ताभिर्विरचितेन वालिकायुगलेन ] Harşacarita,
Ucchvāsa I, p. 15.
41.33 अभितः परितः च दृश्यते ] Vārttika on Astādhyāyī 2.3.132.
41.24 खण्ड EYBC ] खण्डम् A 41.24 तद्वच्छुद्ध° EKAC ] तच्छुद्ध B 41.25
महापुरुष • EDIAC] महापुरुषस्य B 41.26 ° द्वयं वा EXC] द्वयं AB 41.26
सर्पयोर्युगमिव E¥‡1 ] सर्पयोर्द्वयो युगं वा इव A; सर्पयोर्युगमिव वा B; सर्पयोर्युगलं वा
C; सर्पद्वयमिव NVP 41.27 समुच्चये च EXBC ] समुच्चये वा A 41.27 विलसति
शोभते AB ] शोभते विलसति EXC 41.27 येनेत्युक्तस्य E¥IC ] येनेत्युक्त्वात् AB
41.28 विपरिणामेन EYBC ] विपरिमाणेन A • 41.28 वालिका EXC] वालिकामा-
तरं वालिका AB 41.29 ° पृष्ठस्थे AB] पृष्ठे स्वे EXC 41.30 ° फलानुकारिणी
EVAC ] मनतारिणी B 41.30 °मुक्ता॰ EL LAC ] मुक्तावली B 41.31 ॰द्वयस्येत्य-
र्थात् EXAC ] द्वयेत्यर्थात् B 41.33 पृष्ठस्थयोर्वालिकयोः EXC] पृष्ठयोर्व्याल्योः A;
पृष्ठस्थयोर्व्याल्योः B 41.34 हर्षान्नृत्यतोः EYBC ] हर्षांनृत्यतोः A
41.35 द्वयवत्
EYC ] द्वय इव AB 41.35 पातु इति EYB] ; पायादिति A; पातादिति C 41.36
स्वाभाविक E¥‡C] स्वाभाविक AB 41.37 • जनकत्वं EXC] जननत्वं A; जनत्वं
B
25
35
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् ४२
-
=
=
इत्यमरः। प्रान्तार्थत्वे मूर्धन्य खण्ड एकदेश इत्यर्थः; तद्वच्छ्रद्धलावण्ये,
अष्टमीचन्द्रसुन्दरे इत्यर्थः । महापुरुषललाटस्याष्टमीचन्द्रसाम्यप्रसिद्धेः । का-
लव्यालद्वयं वा = कृष्णसर्पयोर्युगमिव । 'वा विकल्पोपमानयोः समुच्चये
च' इति वैजयन्ती । विलसति = शोभते । चकारो येनेत्युक्तस्य विपरि-
णामेन यच्चेत्यनुकर्षणार्थः । वालिका = कर्णभूषणविशेष: 'वालिका कर्णपृ-
ष्ठस्थे' इति वैजयन्ती; 'वकुलफलानुकारिणीभिस्तिसृभिर्मुक्ताभिर्विरचितेन
वालिकायुगलेन।' इति हर्षप्रयोगाच्च । सैव माता जननी, कालव्यालद्व- 30
यस्येत्यर्थात्; वालिकायाः कुटिलायतत्वात् व्यालीसाम्यात् । तां समया
= तस्याः समीपे; 'अभितः परितः समयानिकषाहाप्रतियोगेषु च दृश्य-
ते।' इति द्वितीया । अयमर्थः – कर्णपृष्ठस्थयोर्वालिकयोः समीपे ललाटरङ्गे
नृत्यत् यच्च भ्रूयुगं स्वजनन्योर्वालिकयोः परिसरे हर्षान्नृत्यतोः कालव्या-
लयोर्द्वयवत् लसति, तद् भ्रूयुगं नः पातु इति । अत्रोत्प्रेक्षालंकारः । स्वा-
भाविकस्निग्धनीलायतत्वं भुग्नमध्यत्वं च उत्प्रेक्षानिमित्तम्। सौम्यत्वेऽपि
सकलप्रपञ्चभयजनकत्वं च व्यङ्ग्यम् ॥ ४१ ॥
41.27 वा विकल्पोपमानयोः समुच्चये च ] Not traced to Vaijayantī; Viśvaprakāśa 2.40.
41.29 वालिका कर्णपृष्ठस्थे] Vaijayantī 4.3.135.
41.30 वकुलफलानुकारिणीभिस्तिसृभिर्मुक्ताभिर्विरचितेन वालिकायुगलेन ] Harşacarita,
Ucchvāsa I, p. 15.
41.33 अभितः परितः च दृश्यते ] Vārttika on Astādhyāyī 2.3.132.
41.24 खण्ड EYBC ] खण्डम् A 41.24 तद्वच्छुद्ध° EKAC ] तच्छुद्ध B 41.25
महापुरुष • EDIAC] महापुरुषस्य B 41.26 ° द्वयं वा EXC] द्वयं AB 41.26
सर्पयोर्युगमिव E¥‡1 ] सर्पयोर्द्वयो युगं वा इव A; सर्पयोर्युगमिव वा B; सर्पयोर्युगलं वा
C; सर्पद्वयमिव NVP 41.27 समुच्चये च EXBC ] समुच्चये वा A 41.27 विलसति
शोभते AB ] शोभते विलसति EXC 41.27 येनेत्युक्तस्य E¥IC ] येनेत्युक्त्वात् AB
41.28 विपरिणामेन EYBC ] विपरिमाणेन A • 41.28 वालिका EXC] वालिकामा-
तरं वालिका AB 41.29 ° पृष्ठस्थे AB] पृष्ठे स्वे EXC 41.30 ° फलानुकारिणी
EVAC ] मनतारिणी B 41.30 °मुक्ता॰ EL LAC ] मुक्तावली B 41.31 ॰द्वयस्येत्य-
र्थात् EXAC ] द्वयेत्यर्थात् B 41.33 पृष्ठस्थयोर्वालिकयोः EXC] पृष्ठयोर्व्याल्योः A;
पृष्ठस्थयोर्व्याल्योः B 41.34 हर्षान्नृत्यतोः EYBC ] हर्षांनृत्यतोः A
41.35 द्वयवत्
EYC ] द्वय इव AB 41.35 पातु इति EYB] ; पायादिति A; पातादिति C 41.36
स्वाभाविक E¥‡C] स्वाभाविक AB 41.37 • जनकत्वं EXC] जननत्वं A; जनत्वं
B
25
35