2023-09-10 12:46:28 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् २१
-
। रक्षणं च पूर्वजन्मार्जितस्य, 'अस्मिन् जन्मनि प्रामादिकस्य च
निरसनेन वा, इतः परं तत्राप्रवर्तनायोपाययोजनेन वा इत्युभयथा भवति ।
कथमनेन रक्षणं क्रियते इत्यत्राह – सातत्येन सततभावेन; नैरन्तर्येणे-
त्यर्थः । एवकारो भिन्नक्रमः । चेतोविषयम्
अवगाहमानम्, एव – इति हेतौ शता,
न्मात्रेणास्माकं चरितार्थत्वादिति भावः ।
उपपातकेषु सर्वेषु पातकेषु महत्सु च ।
रजन्याः पादमेकं तु ब्रह्मध्यानं समाचरेत् ॥
अतिपापप्रसक्तोऽपि ध्यायन् निर्विषयो ऽच्युतम् ।
भूयस्तपस्वी भवति पङ्गिपावनपावनः ॥
यथाग्निरुद्धतशिखः कक्षं दहति सानिलः ।
तथा चित्तस्थितो विष्णुर्योगिनां सर्वकिल्बिषम् ॥
न क्रोधो न च मात्सर्यं न लोभो नाशुभा मतिः ।
भवन्ति कृतपुण्यानां भक्तानां पुरुषोत्तमे ॥
इत्यादिस्मृतिपुराणादिवचनैः । पीताम्बरस्य ; पीतम् = कबलीकृतम्, अम्ब-
रम् = आकाशं येन, 'आत्मन आकाशः संभूतः' इति श्रुतेः; कारणेन
कार्यस्य व्याप्यत्वात् अम्बरग्रहणं भूतान्तराणामप्युपलक्षणम्। पारम्पर्येण
तेषां तत्कार्यत्वात् । अतः सर्वजगद्व्याप्तस्य विष्णोरित्यर्थः । पीतम् = कपिल-
वर्णम्, वसनं यस्येति वा; तस्य संबन्धीति । अत्र पूर्वार्धे दृष्टान्तोऽलंकारः, 50
=
७४
=
=
...
=
मनसो गोचरम्। अवतरत् 35
न प्रकारान्तरापेक्षा । ताव-
सर्वकिल्बिषम् ] Visnupurāņa 6.7.74.
21.43 उपपातकेषु
21.45 न
पुरुषोत्तमे ] Mahābhārata 13.135.133.
21.47 आत्मन आकाश: संभूतः ] Taittirīyopanişad 2.1.
21.32 पञ्चमी ABC ] अपादानत्वम् EVv1 ; Here all the mss. read pañcamī, but the
rule prescribes apādāna. The reading edition is correct by itself, but goes against
the evidence of manuscript. Hence reading in the mss.is accepted. Probably the
commentator wanted to imply that as the rule prescribes apādāna for the word enas, it
v1
takes ablative case. 21.34 सातत्येन ABC ] सातत्येनेति Eyv 21.35 मनसो Ey
B ] मनो AC 21.36 अवगाहमान• EXBC ] अवगाहनं A 21.36 शता EXBC ]
शत्रा A 21.36 न प्रकारा० EXBC ] प्रकारा A 21.40 निर्विषयो ऽच्युतम् ELC]
निमिषमच्युतम् A; निमिषमास्थितम् B 21.47 अम्बरम् E¥1 ] om. ABC 21.49
व्याप्तस्य EXBC ] व्याप्यस्य A
40
45
-
। रक्षणं च पूर्वजन्मार्जितस्य, 'अस्मिन् जन्मनि प्रामादिकस्य च
निरसनेन वा, इतः परं तत्राप्रवर्तनायोपाययोजनेन वा इत्युभयथा भवति ।
कथमनेन रक्षणं क्रियते इत्यत्राह – सातत्येन सततभावेन; नैरन्तर्येणे-
त्यर्थः । एवकारो भिन्नक्रमः । चेतोविषयम्
अवगाहमानम्, एव – इति हेतौ शता,
न्मात्रेणास्माकं चरितार्थत्वादिति भावः ।
उपपातकेषु सर्वेषु पातकेषु महत्सु च ।
रजन्याः पादमेकं तु ब्रह्मध्यानं समाचरेत् ॥
अतिपापप्रसक्तोऽपि ध्यायन् निर्विषयो ऽच्युतम् ।
भूयस्तपस्वी भवति पङ्गिपावनपावनः ॥
यथाग्निरुद्धतशिखः कक्षं दहति सानिलः ।
तथा चित्तस्थितो विष्णुर्योगिनां सर्वकिल्बिषम् ॥
न क्रोधो न च मात्सर्यं न लोभो नाशुभा मतिः ।
भवन्ति कृतपुण्यानां भक्तानां पुरुषोत्तमे ॥
इत्यादिस्मृतिपुराणादिवचनैः । पीताम्बरस्य ; पीतम् = कबलीकृतम्, अम्ब-
रम् = आकाशं येन, 'आत्मन आकाशः संभूतः' इति श्रुतेः; कारणेन
कार्यस्य व्याप्यत्वात् अम्बरग्रहणं भूतान्तराणामप्युपलक्षणम्। पारम्पर्येण
तेषां तत्कार्यत्वात् । अतः सर्वजगद्व्याप्तस्य विष्णोरित्यर्थः । पीतम् = कपिल-
वर्णम्, वसनं यस्येति वा; तस्य संबन्धीति । अत्र पूर्वार्धे दृष्टान्तोऽलंकारः, 50
=
७४
=
=
...
=
मनसो गोचरम्। अवतरत् 35
न प्रकारान्तरापेक्षा । ताव-
सर्वकिल्बिषम् ] Visnupurāņa 6.7.74.
21.43 उपपातकेषु
21.45 न
पुरुषोत्तमे ] Mahābhārata 13.135.133.
21.47 आत्मन आकाश: संभूतः ] Taittirīyopanişad 2.1.
21.32 पञ्चमी ABC ] अपादानत्वम् EVv1 ; Here all the mss. read pañcamī, but the
rule prescribes apādāna. The reading edition is correct by itself, but goes against
the evidence of manuscript. Hence reading in the mss.is accepted. Probably the
commentator wanted to imply that as the rule prescribes apādāna for the word enas, it
v1
takes ablative case. 21.34 सातत्येन ABC ] सातत्येनेति Eyv 21.35 मनसो Ey
B ] मनो AC 21.36 अवगाहमान• EXBC ] अवगाहनं A 21.36 शता EXBC ]
शत्रा A 21.36 न प्रकारा० EXBC ] प्रकारा A 21.40 निर्विषयो ऽच्युतम् ELC]
निमिषमच्युतम् A; निमिषमास्थितम् B 21.47 अम्बरम् E¥1 ] om. ABC 21.49
व्याप्तस्य EXBC ] व्याप्यस्य A
40
45