2023-09-10 12:46:22 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
आक्रामद्भ्यां त्रिलोकीमसुरसुरपती तत्क्षणादेव नीतौ
याभ्यां वैरोचनीन्द्रौ युगपदपि विपत्संपदोरेकधाम ।
ताभ्यां ताम्रोदराभ्यां मुहुरहमजितस्याञ्चिताभ्यामुभाभ्यां
प्राज्यैश्वर्यप्रदाभ्यां प्रणतिमुपगतः पादपङ्केरुहाभ्याम्॥ १३॥
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् १३
त्रिलोकीम्
भूम्यन्तरिक्षस्वर्गात्मकं लोकत्रयसमाहारम्। आक्रामद्भ्याम्
= समन्तात् मिमानाभ्याम् । असुरसुरपती वैरोचनीन्द्रौ; यथासंख्यम्,
असुराणां पतिर्वैरोचनिः बलिः ;
विरोचनश्च प्रह्लादाद् बलिर्जज्ञे विरोचनात् ।
=
=
=
इति पुराणवचनात्; सुराणां पतिरिन्द्रश्च । 'अल्पाच्तरम्' इतीन्द्रशब्दस्य
पूर्वनिपाते प्राप्ते व्यवहतत्रैलोक्यलक्ष्मीकादिन्द्रात् समग्रैश्वर्यस्य परमधार्मि- 10
कस्य वैरोचनेरभ्यर्हितत्वद्योतनार्थं पूर्वनिपातः । विशेषणेन सपक्षसहित-
योर्निग्रहानुग्रहावाह। आक्रामद्भ्यामिति शत्रा प्रारम्भं सूचयन् तत्क्षणादे-
वेत्यप्रतीकारत्वबुद्धिं प्रकाशयति । नीतौ = प्रापितौ । युगपत् = तुल्यकालम् ।
अपिर्भिन्नक्रमः। विपत्संपदोरपीति संबन्धः । विपदः असमग्रैश्वर्यरूपा-
तद्विपर्ययरूपायाः समृद्धेरपि। एकधाम
या आपदः, संपदः
काष्ठाम्। ताम्रोदराभ्याम् = अरुणतलाभ्याम् । मुहुः = अनुक्षणम् । अजित-
स्य = विष्णोः ।
=
परां
=
-
जय जय जयजामजित दोषगृभीतगुणाम्।
इत्यादिपुराणवचनात् । अञ्चिताभ्याम् = अविशेषेण सर्वैः पूजिताभ्याम् ।
13.8 विरोचनश्च प्रह्लादाद् बलिर्जज्ञे विरोचनात् ] Visņupurāņa 1.21.1.
13.9 अल्पाच्तरम् ] Astādhyāyī 2.2.34.
13.18 जय जय जयजामजित दोषगृभीतगुणाम् ] Bhāgavatapurāņa 10.87.14.
5
1
13.8 प्रह्लादाद् E¥C] प्राह्लादादिर् ABD 13.9 • शब्दस्य D] om. D 13.10 व्य-
वहतत्रैलोक्यलक्ष्मीका conj. ] व्यवहृतत्रैलोक्यलक्ष्मीका ABDप्यपकृतत्रैलोक्यलक्ष्मीकाद् C;
त्रैलोक्यैश्वर्या E¥‡
13.10 समग्रैश्वर्यस्य ABCD ] समग्रैश्वर्य • Ey 13.14 अपिर्भिन्न
EVAC ] विभिन्न B 13.14 समग्रैश्वर्यभ्रंश AC ] असमग्रैश्वर्य • EYB 13.15 एकधाम
EVBC ] एकदाम A 13.18 ॰ गुणाम् ELLAC ] om. B
प्रयोगात् ABC 13.19 अञ्चिताभ्याम् E¥"B] अर्चिताभ्याम् AC
13.19
॰वचनात् EV"] ]
13.19 अविशेषेण
EYBC ] विशेषेण A
15
याभ्यां वैरोचनीन्द्रौ युगपदपि विपत्संपदोरेकधाम ।
ताभ्यां ताम्रोदराभ्यां मुहुरहमजितस्याञ्चिताभ्यामुभाभ्यां
प्राज्यैश्वर्यप्रदाभ्यां प्रणतिमुपगतः पादपङ्केरुहाभ्याम्॥ १३॥
विष्णुपादादिकेशस्तोत्रम् १३
त्रिलोकीम्
भूम्यन्तरिक्षस्वर्गात्मकं लोकत्रयसमाहारम्। आक्रामद्भ्याम्
= समन्तात् मिमानाभ्याम् । असुरसुरपती वैरोचनीन्द्रौ; यथासंख्यम्,
असुराणां पतिर्वैरोचनिः बलिः ;
विरोचनश्च प्रह्लादाद् बलिर्जज्ञे विरोचनात् ।
=
=
=
इति पुराणवचनात्; सुराणां पतिरिन्द्रश्च । 'अल्पाच्तरम्' इतीन्द्रशब्दस्य
पूर्वनिपाते प्राप्ते व्यवहतत्रैलोक्यलक्ष्मीकादिन्द्रात् समग्रैश्वर्यस्य परमधार्मि- 10
कस्य वैरोचनेरभ्यर्हितत्वद्योतनार्थं पूर्वनिपातः । विशेषणेन सपक्षसहित-
योर्निग्रहानुग्रहावाह। आक्रामद्भ्यामिति शत्रा प्रारम्भं सूचयन् तत्क्षणादे-
वेत्यप्रतीकारत्वबुद्धिं प्रकाशयति । नीतौ = प्रापितौ । युगपत् = तुल्यकालम् ।
अपिर्भिन्नक्रमः। विपत्संपदोरपीति संबन्धः । विपदः असमग्रैश्वर्यरूपा-
तद्विपर्ययरूपायाः समृद्धेरपि। एकधाम
या आपदः, संपदः
काष्ठाम्। ताम्रोदराभ्याम् = अरुणतलाभ्याम् । मुहुः = अनुक्षणम् । अजित-
स्य = विष्णोः ।
=
परां
=
-
जय जय जयजामजित दोषगृभीतगुणाम्।
इत्यादिपुराणवचनात् । अञ्चिताभ्याम् = अविशेषेण सर्वैः पूजिताभ्याम् ।
13.8 विरोचनश्च प्रह्लादाद् बलिर्जज्ञे विरोचनात् ] Visņupurāņa 1.21.1.
13.9 अल्पाच्तरम् ] Astādhyāyī 2.2.34.
13.18 जय जय जयजामजित दोषगृभीतगुणाम् ] Bhāgavatapurāņa 10.87.14.
5
1
13.8 प्रह्लादाद् E¥C] प्राह्लादादिर् ABD 13.9 • शब्दस्य D] om. D 13.10 व्य-
वहतत्रैलोक्यलक्ष्मीका conj. ] व्यवहृतत्रैलोक्यलक्ष्मीका ABDप्यपकृतत्रैलोक्यलक्ष्मीकाद् C;
त्रैलोक्यैश्वर्या E¥‡
13.10 समग्रैश्वर्यस्य ABCD ] समग्रैश्वर्य • Ey 13.14 अपिर्भिन्न
EVAC ] विभिन्न B 13.14 समग्रैश्वर्यभ्रंश AC ] असमग्रैश्वर्य • EYB 13.15 एकधाम
EVBC ] एकदाम A 13.18 ॰ गुणाम् ELLAC ] om. B
प्रयोगात् ABC 13.19 अञ्चिताभ्याम् E¥"B] अर्चिताभ्याम् AC
13.19
॰वचनात् EV"] ]
13.19 अविशेषेण
EYBC ] विशेषेण A
15