2025-01-21 07:48:55 by ambuda-bot
This page has not been fully proofread.
592
3
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
सर्वार्थसिद्धिः
[
जडद्रव्य
कृष्येरन् 'एकदेशस्थिते च वर्षति वलाहके मुहूर्तमात्रान्मही
शतयोजना सिच्येत । अतिकुशलानामपि धन्विनां दक्षिणोत्तरदे-
शावस्थित स्थिरलक्ष्यवेधो न स्यात् । 'शरविहङ्गादीनामपि
धरणीसममेव वायुना नोदनान्नोक्तप्रसङ्ग इति चेन्न ' * तथाविधस्य
आनन्ददायिनी
भावः । ननु शरविह(शरतर ) ङ्गादि क्षिप्तं तीव्रतरेण वायुना नोदनात्
यत्र स्वगन्तव्यदेशः तत्र गच्छतीति नैते दोषा इति शङ्कते -
शरविहङ्गादीनामिति । तथाविधस्येति तथाच पूर्वोक्तदोषास्स्युरिति भावः ।
भावप्रकाशः
-
1
इति सिद्धान्तशेखरे श्रीपत्युक्तं दूषणं विशदयति – ' एकदेशस्थिते
चेत्यादि । * मुहूर्तमात्रात् शतयोजनेत्यादि—
योजनशतानि भूमेः परिमाणं षोडश द्विगुणितानि ।
(पं. सि. १३ - १८)
इति द्विशतोत्तरत्रिसहस्रयोजनः परिधिरिति वराहमिहिरोक्तया त्रिसहस्र-
योजनः परिधिरित्यपि अन्येषां पक्षस्स्यात् ; तत्पक्षानुसारेणाचार्यैरुक्तम् ।
*" लक्ष्यवेधो न स्यादिति --- दैवज्ञविलासे
3
प्रतिदिनमधः पतन्तीं प्राहुजैनाः नभस्यनन्तेऽस्मिन् ।
इति अधःपतनं प्रस्तुत्य भ्रमणपक्षे पूर्वोक्तदूषणान्युपन्यस्य ;
यद्यर्ध्वगमा धात्री निश्चलपक्षेण वियति खचरेण ।
संवृत्ता भवति तथा यदि मन्दं मन्दमुत्पतत्येषा ॥
इति उत्पतनपक्षे एतद्दपणमुक्तम् । एतावता ज्योतिषोक्तदूषणान्युप-
न्यस्तानि ; अथ आधुनिककल्पकानां तदुक्तदूषणोद्धारं शङ्कते-
4* शरविहङ्गादीनामपीति । तत्र भुवो भ्रमणं किं वायुना किं स्वत
इति विकल्प्य प्रथमपक्षे दूषणमाह - * तथाविधस्येति ।
।
3
सव्याख्यसर्वार्थसिद्धिसहिततत्वमुक्ताकलापे
सर्वार्थसिद्धिः
[
जडद्रव्य
कृष्येरन् 'एकदेशस्थिते च वर्षति वलाहके मुहूर्तमात्रान्मही
शतयोजना सिच्येत । अतिकुशलानामपि धन्विनां दक्षिणोत्तरदे-
शावस्थित स्थिरलक्ष्यवेधो न स्यात् । 'शरविहङ्गादीनामपि
धरणीसममेव वायुना नोदनान्नोक्तप्रसङ्ग इति चेन्न ' * तथाविधस्य
आनन्ददायिनी
भावः । ननु शरविह(शरतर ) ङ्गादि क्षिप्तं तीव्रतरेण वायुना नोदनात्
यत्र स्वगन्तव्यदेशः तत्र गच्छतीति नैते दोषा इति शङ्कते -
शरविहङ्गादीनामिति । तथाविधस्येति तथाच पूर्वोक्तदोषास्स्युरिति भावः ।
भावप्रकाशः
-
1
इति सिद्धान्तशेखरे श्रीपत्युक्तं दूषणं विशदयति – ' एकदेशस्थिते
चेत्यादि । * मुहूर्तमात्रात् शतयोजनेत्यादि—
योजनशतानि भूमेः परिमाणं षोडश द्विगुणितानि ।
(पं. सि. १३ - १८)
इति द्विशतोत्तरत्रिसहस्रयोजनः परिधिरिति वराहमिहिरोक्तया त्रिसहस्र-
योजनः परिधिरित्यपि अन्येषां पक्षस्स्यात् ; तत्पक्षानुसारेणाचार्यैरुक्तम् ।
*" लक्ष्यवेधो न स्यादिति --- दैवज्ञविलासे
3
प्रतिदिनमधः पतन्तीं प्राहुजैनाः नभस्यनन्तेऽस्मिन् ।
इति अधःपतनं प्रस्तुत्य भ्रमणपक्षे पूर्वोक्तदूषणान्युपन्यस्य ;
यद्यर्ध्वगमा धात्री निश्चलपक्षेण वियति खचरेण ।
संवृत्ता भवति तथा यदि मन्दं मन्दमुत्पतत्येषा ॥
इति उत्पतनपक्षे एतद्दपणमुक्तम् । एतावता ज्योतिषोक्तदूषणान्युप-
न्यस्तानि ; अथ आधुनिककल्पकानां तदुक्तदूषणोद्धारं शङ्कते-
4* शरविहङ्गादीनामपीति । तत्र भुवो भ्रमणं किं वायुना किं स्वत
इति विकल्प्य प्रथमपक्षे दूषणमाह - * तथाविधस्येति ।
।